In maart kunnen we weer stemmen voor de gemeenteraad. De gemeente speelt een belangrijke rol voor het lokale culturele leven. Wat kan de cultuursector betekenen voor een gemeente? Daarover deze Stemming.
Geschreven door: Ton van der Linden
Vertrouwen in de lokale politiek
Uit een analyse van Kieskompas in opdracht van Trouw blijkt dat burgers in rap tempo het vertrouwen in hun lokale overheid verliezen. Bijna 40 procent van de Nederlanders zegt weinig tot zeer weinig vertrouwen te hebben in hun gemeente. Het vertrouwen is de afgelopen jaren het snelst gedaald in plattelandsgebieden. Dat het algehele vertrouwen in de overheid gedurende de coronapandemie is afgenomen was al langer bekend. Dat bleek uit opiniepeilingen en protestacties.
Ik vind het een verontrustend bericht met de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart voor de deur. Politicoloog André Krouwel van Kieskompas: ‘Als het vertrouwen in de landelijke instituties ondermijnd wordt, dan zijn de gemeenten daarvan het slachtoffer. Ongeacht hoe goed ze bestuurd worden. Er zal ongetwijfeld een enorme variatie zijn in de kwaliteit van de bestuurders en wat er de afgelopen jaren allemaal tot stand is gebracht. Maar toch zie je over de hele linie dat het vertrouwen daalt.’
In 51 van de 56 gemeenten in Noord-Brabant zijn verkiezingen. Laten we hopen dat de eerder genoemde onvrede zich ook in Noord-Brabant vertaalt naar een hoge opkomst in maart. Helaas was de opkomst vier jaar geleden gering; in mijn gemeente Waalwijk stemde maar 47,1 % van de kiezers. Er is wederom volop keuze. In Waalwijk nemen 9 partijen deel. Waalwijk heeft een Stemwijzer. Wellicht dat zo’n instrument ook in jouw gemeente voorhanden is. Ik blijf de stelling onderschrijven. ‘Als jij niet stemt, dan klinkt iemand anders stem twee keer zo hard.’ De campagne rondom de verkiezingen met als doel om jonge Tilburgers naar de stembus te krijgen, gaat me ter harte. Ook het VNG project #MijnStem Telt heeft mijn grote sympathie. Jongeren worden uitgedaagd hun stem te laten horen op lokaal niveau. Het project is onderdeel van het programma Democratie en Jongeren van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Gemeente bepaalt lokale culturele infrastructuur
Gemeenten hebben een grote rol in én veel belang bij het duurzaam in stand houden van de lokale culturele infrastructuur. In de inleiding van de ‘Gids corona, cultuur en gemeenten - deel 2’, door Berenschot opgesteld op verzoek van de Vereniging Nederlandse Gemeenten, wordt benadrukt dat 60% van de reguliere jaarlijkse overheidssteun voor cultuur van de lokale overheden afkomstig is. Recent sprak de gemeenteraad van Waalre over de cultuurplannen voor de komende jaren en als je het leest krijg je een goed idee waar het in een gemeente over kan gaan.
De noodsteun die gemeenten, met de hulp van het rijk, hebben verstrekt, hebben de lokale cultuursector de coronacrisis grotendeels laten overleven. Er werden wel wat problemen gesignaleerd met de verdeling van die rijkssteun. Dat leidde in Bergen op Zoom bijvoorbeeld tot de val van een wethouder.
Het gaat hierbij niet alleen over de professionele kunsten, maar ook over de amateurkunst. De cijfers die de Monitor Amateurkunst 2021 liet zien, spreken boekdelen over de problemen, die de coronacrisis veroorzaakten. ‘De gemeenten in Nederland moeten pal naast hun amateurverenigingen en vrijwilligers gaan staan. Hun steun is cruciaal voor het herstel en de toekomstbestendigheid van koren, muziekgezelschappen en andere amateurkunstverenigingen.’ Dat schreef Koornetwerk Nederland onlangs op haar website naar aanleiding van de VNG gids.
Volgens de gids kunnen vier verschillende perspectieven voor de lokale cultuursector ontstaan gelet op de toekomstige grootte en type vraag van het publiek en de mate van financiële steun door de gemeenten:
- krimp/sterke spelers redden het;
- aanpassing/beste adaptors redden het;
- herstel/bestaande spelers blijven;
- vernieuwing/betere kansen voor innovators.
Per perspectief schetst Berenschot in de gids het gevolg in de deelsectoren podiumkunsten, amateurkunsten, cultuureducatie, musea en bibliotheeksector.
Verdwijnen van muziekscholen
Het muziekonderwijs stond enige maanden geleden volop in de belangstelling n.a.v. een uitzending van Zembla. De talentontwikkeling wordt in Nederland bedreigd door het verdwijnen van de gemeentelijke muziekscholen. Er is een gat geslagen in de culturele infrastructuur. De beschuldigende vinger werd uitgestoken naar de gemeenten. Maar dat is niet aan de gemeenten te wijten, meent Ad van Niekerk, tot juni 2021 hoofd cultuur bij de gemeente ’s-Hertogenbosch. ‘De infrastructuur die nodig is voor talentontwikkeling begint uiteraard in een dorp of een stad. Maar dat wil niet zeggen dat je van de gemeenten ook de financiële verantwoordelijkheid kan vragen. Zij bouwen en financieren de concertzalen, poppodia en theaters waar de musici die het rijk aan de conservatoria opleidt, kunnen spelen.’ Marijn Cornelis, directeur-bestuurder van CultuurSchakel in Den Haag, valt hem daarin bij. Zij komt met 6 concrete actiepunten, waaronder meer waardering voor instrumentaal onderwijs en ondersteuning van muziekverenigingen en jeugdorkesten als sociale basis van muzikanten.
Frank de Jong, adviseur bij Kunstloc Brabant, zei, tijdens de Werkconferentie Amateurkunst #9 op 18 november : ‘Er is een stappenplan nodig om kunst in alle fases te kunnen beoefenen en een duidelijke infrastructuur binnen gemeenten en provincies, zodat mensen weten waar ze naartoe kunnen voor het beoefenen van de verschillende kunstdisciplines.’ Een rapport van BMC uit september 2021 pleitte ook voor een samenhangende aanpak op landelijk, provinciaal en gemeentelijke niveau, voor de korte én langere termijn om de ondersteuning van amateurkunst te revitaliseren. Via de VNG zou een Gemeentelijk Programma Amateurkunst gelanceerd kunnen worden bij alle gemeenten in ons land. Met de oproep om dit Programma Amateurkunst op te nemen en uit te voeren als integraal onderdeel van het gemeentelijk cultuurbeleid.
Aanbevelingen van Berenschot
Op pagina’s 53 en 54 komt de ‘Gids corona, cultuur en gemeenten - deel 2’ met een aantal aanbevelingen. De gemeenteraadsverkiezingen en daaropvolgende periode van coalitievorming bieden een kans om werk te maken van specifieke onderwerpen voor de toekomst van het culturele ecosysteem. Bij punt 8 wordt aanbevolen om het ‘cultureel werkkapitaal’ te steunen. ’Naast de continuïteit van de instellingen draagt steun aan werkenden sterk bij aan het culturele ecosysteem. Creëer een makersregeling gericht op herstel van de keten creatie-productie-presentatie. Het verlies van de zzp'ers is op termijn een bedreiging voor de hele sector’, stelt Berenschot. In Noord-Brabant bestaat zo’n Makersregeling. Met deze matchingsregeling wil de provincie Noord-Brabant gemeenten stimuleren om (meer) te investeren in projecten van lokale makers.
Handreiking van de cultuursector
Over goede voorbeelden gesproken. Kunsten ’92 en de Federatie Creatieve Industrie publiceerden op 8 februari een handreiking om cultuur te verankeren in de collegeakkoorden. De handreiking biedt niet alleen inspiratie voor wethouders en raadsleden, maar ook voor ambtenaren, politieke partijen, culturele instellingen en cultuurliefhebbers. ‘Welke afspraken moeten er in uw gemeente worden gemaakt om te zorgen dat de culturele en creatieve sector wendbaar en weerbaarder kan worden, én bij kan blijven dragen aan een mooiere samenleving?’ De publicatie vertelt wat de culturele sector kan betekenen op beleidsdomeinen als sociale cohesie en inclusie, economie en welzijn, gezondheid en zorg, klimaat en duurzaamheid, en de ruimtelijke opgave. Erik Akkermans werd in 2021 door 4 cultuurinstellingen in de gemeente Smallingerland gevraagd of hij in kaart kon brengen wat hun toegevoegde waarde voor de lokale samenleving was. Voor een compleet beeld zou ook het amateurleven in de gemeente nog sterker naar voren moeten komen, schrijft hij in een samenvatting van de publicatie. Ook ter inspiratie.
Voor in de agenda
Op 9 maart is er in Breda een verkiezingsforum 'De kracht van cultuur voor de groei van de stad’ gehouden door Stedelijk Cultureel Overleg Breda (SCOB), waarin o.a. De Grote Kerk, Stedelijk Museum Breda, Podium Bloos, Graphic Matters, de Stilte en Nieuwe Veste samenwerken. Sprekers deze avond zijn o.a. Chris van Koppen (voormalig directeur Kunstloc Brabant) Rinske Brand (expert urban transformation) en Bart Govaert (directeur Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond en voormalig directeur cultuur Stad Antwerpen).
LKCA houdt op 3 maart een online LKCAtelier, waarbij wordt ingegaan op het onderzoek Monitor Gemeentelijk Beleid. Er wordt teruggekeken op de afgelopen beleidsperiode: wat waren kansen en uitdagingen voor de beleidsmedewerkers cultuur? Waarin verschilden de werkwijzen in de uiteenlopende regio’s in Nederland? Wat is er in de nabije toekomst nodig voor een stevig gemeentelijk cultuurbeleid?
Stemming
Ton van der Linden (documentalist Kunstloc Brabant) peilt in zijn maandelijkse column aan de hand van de actualiteit de stemming in kunst en samenleving. Al het cultuurnieuws uit Brabant en de rest van Nederland op een rijtje, vind je in Trends & Ontwikkelingen op Kunstloc Brabant.
