In de culturele sector zijn genoeg dwarsdenkers en friskijkers te vinden. Van die mensen bij wie je graag eens in hun hoofd zou willen kijken. Hoe komt het dat zij zaken zo anders zien en aanpakken? Wat ligt er ten grondslag aan deze dwarse manier van denken en kijken en wat levert het hen en de culturele sector op? Mestmag.nl legde vier friskijkers een viertal stellingen voor om hier meer inzicht in te krijgen.
- Geschreven door Paulien Noordzij
‘Kunst moet schuren’ - Jordy Koevoets
Een controversieel beeldend kunstenaar, creator van vele kunstinstallaties, schrijfsels en meer. Je zou hem kunnen kennen van de grote publiciteit rondom het kunstwerk waarbij hij Albert Verlinde doodverklaarde met een herdenkingshoekje. Of leer Jordy kennen door te kijken naar de documentaire die Matthijs Kosters van DocwerkTV over hem maakte.
Ik houd me als kunstenaar of cultuurprofessional vooral bezig met:
Jordy: Het maken van kunstwerken die gaan over de gekte en onzin van mens, media en maatschappij. Daarnaast schrijf ik graag stukjes over wat me opvalt, het liefst met een venijnige pen. Ook organiseer ik graag exposities. Nu bijvoorbeeld een reeks exposities voor de projectruimte in het Stedelijk Museum Breda. Daarnaast vind ik het fijn om ook andere kunstenaars een podium te bieden.
Ik vind mezelf een dwarsdenker omdat:
Jordy: Ik sta vaak stil bij dingen waar andere mensen achteloos aan voorbijlopen of urenlang naar kijken, zoals naar televisie bijvoorbeeld. Ik zet graag vraagtekens bij de dagelijkse gang van zaken. Niet dat ik zit te denken: waar kan ik nu eens met mijn vingertje naar wijzen, het komt automatisch. Ik observeer misschien anders dan anderen. Misschien heb ik net iets meer, of gevoeligere, antennes om het normale te bevragen of het abnormale te zien in het gangbare. Ook in discussies, op het vlak van kunst, maatschappij of ethisch, heb ik vaak een net iets andere mening, die ik dan ook zeker kan beargumenteren.
Op deze manier zwem ik tegen de stroom in:
Jordy: De kunstwerken die ik maak, de fysieke uitingen waarmee ik mijn eigen boodschap aan de 'wereld' verkondig, zijn vaak niet kunstzinnig zoals we het kunstwerk graag willen zien. Mijn werk is dan ook vaak niet iets wat je makkelijk kunt verkopen of wat iemand boven de bank zal hangen. Dat hoeft ook niet. Ik wil iets vertellen en dat moet eruit. Het etiket van de nar zou je me kunnen opplakken. Of het typische kunst is maakt me niet zo zeer uit. Zaak is om die primaire gedachtes en gevoelens ook één op één te vertalen naar mijn werk, zonder dat er secundaire belangen gaan meespelen. Want dan krijg je een slap aftreksel van wat ik eigenlijk had willen zeggen.
Ik denk het volgende te kunnen bereiken met mijn ‘dwarse’ activiteiten:
Jordy: Ik zet vraagtekens bij de dagelijkse gang van zaken, vooral op het gebied van de media. We kijken nog elk jaar meer en meer naar televisie en al die onzin kan niet goed zijn voor het menselijk brein. Toen ik de roddelkoning van Nederland, Albert Verlinde, doodverklaarde in een installatie werd het werk weliswaar dezelfde dag nog verboden, maar de boodschap kwam aan bij de bron. Albert sprak erover voor een miljoenenpubliek in RTL Boulevard en ik lag dubbel van het lachen voor de buis. Een half jaar later nam Albert Verlinde afscheid van de televisie. Zou ik iets hebben bijgedragen aan zijn keuze? Soms heeft het zin om tegendraads te zijn en net even een stap verder te zetten. Het onfatsoenlijke toe te laten. Kietelen wordt een voltreffer. Mijn moeder was sterk tegen het Albert Verlinde gedenkhoekje trouwens. Maar ik moest het maken vanuit een intrinsieke drijfveer. De reacties zijn, nu twee jaar later, nog altijd wisselend betreffende dit herdenkingshoekje. Maar ik sta er zelf nog altijd vierkant achter en kan mijn werk uitleggen en verantwoorden. Kunst moet ook wel schuren, anders komen we nooit een stap verder. Het zou dus fijn zijn als we allemaal net even wat kritischer zouden zijn in relatie tot ons algehele doen en laten.
‘Ik zwem tegen de stroom in als een zalm’ - Bruno van den Elshout
Als ondernemende kunstenaar uit Den Haag past deze niet-Brabander toch prima in het thema Vloeibaar. Het thema raakt zijn laatste projecten Whatever the Weather en New Horizons omdat hij hiervoor erg veel op het strand was en is. Op zijn website vind je nog meer projecten en experimenten zoals ‘Kraanwater graag’ ‘Zondvloed nu’ en ‘Blue Ocean Monday’.
Ik houd me als kunstenaar vooral bezig met:
Bruno: Het uitnodigen tot wezenlijke ontmoeting tussen mensen, ideeën en werelden. Met als bedoeling om waardevolle en constructieve manieren van samenwonen, samenleven en samenwerken te onderzoeken en te beoefenen.
Ik vind mezelf een dwarsdenker omdat:
Bruno: Ik doe wat ik belangrijk vind, op de manier waarop me dat het beste lijkt. Bijvoorbeeld een boek maken met een begroting van € 100.000,- zonder dat daar vraag naar is in het kader van het New Horizons project. Of drie volledige werkdagen per week op het strand doorbrengen, telkens met iemand anders. In totaal ben ik 144 keer op het strand in 2018 voor het project Whatever the Weather.
Op deze manier zwem ik tegen de stroom in:
Bruno: Zoals een zalm.
‘150 bruiden de zee in laten rennen? Dat regel ik. ‘ – Melanie E. Rijkers
Deze Bredase friskijker heeft een hele rits ondertitels. Eyespiration Coach, Visual Consultancy, Creative & Photo Therapy, Photo Walk Specialist, Personal Branding, Design Thinking, Mindfulness & Photography in Travel. Ze volgt haar passie, met de camera als haar belangrijkste tool.
Ik houd me als creatieveling vooral bezig met:
Melanie: Het uitwerken van eigen ideeën en visies waarbij de rode draad ‘Puur Zien’ is. Door ook anderen te inspireren anders te kijken ontstaat mijn werk, zowel autonoom als commercieel. ‘PUUR. Trotse tienermoeders’ en de 150 vrouwen die met hun bruidsjurk de zee in renden op 09.09.09 voor ‘Trash The Dress‘ zijn hier voorbeelden van.
Ik vind mezelf een dwarsdenker omdat:
Melanie: Het woord zegt het al: Puur Zien. De dingen zien zoals ze zijn. Getroffen door schoonheid of opmerkelijkheid, vaak in detail, wordt het leven door ons en mijn studenten gefotografeerd. Ik weiger te doemdenken en zie in alles een kans en ga voor positiviteit. Daar waar kunst vaak zwart en donker is, leer ik je jouw brein te kalmeren door puur zien en de lichte kanten van het leven te ontdekken. Het leven is mooi!
Op deze manier zwem ik tegen de stroom in:
Melanie: Door alle projecten zonder één cent subsidie te doen ben ik 100% onafhankelijk en hoef ik aan niemand verantwoording af te leggen. Ik respecteer en waardeer mijn modellen en klanten. Door voor positieve energie te kiezen groeien zij mee.
Ik denk het volgende te kunnen bereiken met mijn ‘dwarse’ activiteiten:
Melanie: Ik maak mensen blij. Door ze mee te laten doen als model, fotograaf of kunstenaar. Mijn kijkers worden gelukkig van het zien van mijn werk, tijdens een evenement, maar ook later in expositie.
‘De makkelijkste weg is zelden de interessantste’ – Gaea Schoeters
Over de landsgrenzen heen, in Antwerpen, vinden we journalist, (theater)auteur en librettist Gaea Schoeters. Het dwarsdenken maakt blijkbaar productief want dit jaar kan je onder andere haar nieuwe muziektheatervoorstelling ‘Songs of Love and War’ zien en de opera ‘Usher’. In april geeft Querido haar reisboek ‘Meisjes, Moslims & Motoren’ opnieuw uit en eind dit jaar verschijnt bij hen ook haar nieuwe roman.
Ik houd me als cultuurprofessional vooral bezig met:
Alles wat woord is. Van journalistiek en columns tot scenario's voor film en televisie, romans en theaterteksten. Ik maakte zojuist mijn nieuwe roman af, die eind dit jaar bij uitgeverij Querido verschijnt. Ondertussen touren we met Het Kanaal, een muziektheatervoorstelling over een vluchteling en een transvrouw, die ik afgelopen jaar maakte met Het Geluid Maastricht. Ook werk ik samen met componiste Annelies Van Parys aan de opera ‘Usher’ voor de Staatsoper Berlin & Folkoperan Stockholm én aan onze nieuwe productie ‘Songs of Love and War’ voor de Neue Vocalsolisten Stuttgart die op Operadagen Rotterdam in première gaat.
Ik vind mezelf een dwarsdenker omdat:
Onze tijd is ziek. De tijdsgeest heeft van woorden als intellectueel, elitair en kunst scheldwoorden gemaakt. In naam van de toegankelijkheid kortwieken we de kunst. Maar wie zich tegen de kunst keert, doet dat nooit in het belang van het publiek. Wie zich tegen de kunst keert, probeert te voorkomen dat zijn volk zich ontwikkelt. Ik wil er alles aan doen om die trend te keren. Dus in deze tijd waarin alles eenvoudiger moet, lineaire verhalen de hoofdmoot van de romancultuur uitmaken en vormexperimenten uit den boze zijn, geloof ik in een nieuw elitarisme. In een kunst die niet knielt voor het publiek, maar het publiek uitnodigt naar haar te reiken.
Op deze manier zwem ik tegen de stroom in:
De makkelijkste weg is zelden de interessantste. Niet voor de maker en niet voor het publiek. Onontkoombare voorstellingen zijn nooit hapklaar. Of eenduidig. Wat verteld moet worden, moet worden verteld. Zo zette ik in Het Kanaal een transgender naast een vluchteling, omdat het voor mij twee transitieverhalen zijn. Niet meteen een voor de hand liggende keuze, maar voor mij de enige logische. Ik houd ook enorm van de dialoog met de canon. Wat vroeger geschreven is, maakt deel uit van ons DNA. Of we ons er nu tegen verzetten of erbij proberen aan te sluiten, eraan ontsnappen kunnen we niet. Die intertekstualiteit zit in alles wat ik maak.
Ik denk het volgende te kunnen bereiken met mijn ‘dwarse’ activiteiten:
Literatuur, goede literatuur, bereidt ons voor op de complexiteit van het leven. Ze leert ons dat er niet op elke vraag een eenvoudig of eenduidig antwoord bestaat en brengt ons empathie bij voor wat ons vreemd is. De frustratietolerantie die kunst ons aankweekt, is het beste medicijn tegen het populisme. Als er iets is wat ik wil bereiken met wat ik maak, dan is het dat: de wereld redden van de waanzin die dezer dagen om zich heen grijpt. Al is het maar een klein beetje.