Iedereen zorgt. Overal waar mensen daadwerkelijk betrokken zijn bij de dingen die ze doen, daar wordt gezorgd. Dit is iets wat ook de kunstenaar en de verpleegkundige met elkaar gemeen hebben. Ze zorgen. Wat daarin verschilt is de context waarbinnen zij beiden werken, en vooral de manieren waarop ze die verschillende contexten waarnemen en ervaren. Dat maakt werelden van verschil. Hoe mooi is het dan als het lukt om die werelden in en door onderwijs samen te brengen? Zodat er uitwisseling tot stand komt, er van elkaar geleerd wordt, horizonnen zich verbreden en - wel of niet – met elkaar versmelten.
Geschreven door: Tom Maassen
Dit schooljaar is op De Haagse Hogeschool voor de eerste keer het keuzevak The Art of Caring uitgevoerd. Net als alle minoren, zoals keuzevakken in het Hoger Onderwijs worden genoemd, is ook The Art of Caring te vinden op de website van Kies-Op-Maat. Daar kunnen studenten zich inschrijven voor een minor aan een andere onderwijsinstelling. Omdat ik zelf in Brabant ben opgegroeid was ik erg verheugd toen ik zag dat drie studenten van de AKV St. Joost zich hadden ingeschreven voor ons nieuwe vak. Naast hen hadden zeven Haagse studenten Verpleegkunde en twee studenten van de lerarenopleiding Zorg & Welzijn uit Leiden zich aangemeld.
Protocollen vs creativiteit
Waar studenten verpleegkunde zich in een wereld van wetten, kwaliteitsindicatoren en richtlijnen op het eerste gezicht vooral leren bekwamen in de correcte beheersing van geprotocolleerde, verpleegkundige vaardigheden en voorbehouden handelingen, daar oefenen kunststudenten zich ogenschijnlijk vooral door inspiratie en creativiteit in een autonoom gebruik van de vrije hand. Deze verschillen zie je ook duidelijk terug in het toetsbeleid van beide opleidingen.
Maar naarmate deze studenten langer met elkaar samenwerkten, werden ook vergelijkbare spanningsvelden in beide werelden zichtbaar. Want alleen kennis en vaardigheden zijn nog niet voldoende voor zingeving in wat je doet; net zoals creativiteit alleen niet genoeg is om wat je maakt ook van betekenis te laten zijn, laat staan om aan de eisen en verwachtingen van de samenleving te kunnen voldoen. Naast een boeiende verkenning van de mogelijkheden in kunst en zorg, waren deze twintig weken voor veel studenten dus ook een ware ontdekkingsreis door het eigen engagement, langs eigen en andermans betrokkenheid en verbondenheid met de dingen die belangrijk worden gevonden.
Zorgesthetiek en imperfectie
Ook bij ons maakte corona dat veel van de oorspronkelijk bedachte plannen, zoals diverse museum- en atelierbezoeken, sessies houtbewerken en meeloopdagen in zorginstellingen, niet konden doorgaan. Gelukkig konden de lessen wel doorgaan, wat online zeker niet ideaal was, maar het werkte. We lazen gezamenlijk verschillende soorten teksten: essays, filosofische traktaten, gedichten en comics. Het was bijzonder om te zien hoe de studenten zich ook online voor langere tijd in een tekst wisten vast te bijten. Samen met collega docent Andries Hiskes ontstonden veel mooie gesprekken over thema’s als zorgesthetiek, vakmanschap, lichamelijkheid, schoonheid, kwetsbaarheid en imperfectie.
We begonnen de les vaak met een gastspreker. Verschillende gasten, zoals Atty Bax van Kunstloc Brabant, vertelden over hun passie en het werk dat zij doen op het snijvlak van kunst en zorg, en een aantal vakmensen uit heel diverse domeinen en disciplines kwam praten over wat zij verstonden onder ‘de kunst van het zorgen’.
Groepsopdrachten
Ondertussen werkten de studenten aan een individueel portfolio en aan een groepsopdracht. Studenten verpleegkunde die voor het eerst in hun leven een gedicht of een schilderij maakten en daar vanuit een vaak ontroerende betrokkenheid over vertelden; een groep van verpleegkundigen die samen met Mitzi Schreuder van St. Joost de tactiele esthetiek van stoffen in de zorg tot thema maakte, en een mooie samenwerking tussen kunst en zorg, waarbij in een korte film de belevingswereld van de jonge verpleegkundige tot uitdrukking werd gebracht.
Brabants voorbeeld
Een prachtig voorbeeld van wat de Brabantse deelname aan de minor ons heeft gebracht, is het individuele project van Esra Westerburgen. Zij was gefascineerd door thema’s als waardering en verbondenheid, zowel in haar eigen werk en leven als in dat van verpleegkundigen. Zeker met het massale applaus voor het zorgpersoneel tijdens de eerste golf, een applaus dat in de tweede golf soms leek om te slaan in ander geklap, raakte zij een erg actueel onderwerp. Tegelijk wierp ze daarmee ook de vraag op wat het belang is van waardering, en wat haar eigen drive is om de dingen te doen die ze doet.
Esra ontwierp een sjerp met daarop geschreven de woorden “ENCOURAGE, APPLAUDE!”, die op verschillende manieren te dragen is. Ze interviewde voor haar portfolio vier verpleegkundigen over de wijze waarop zij waardering ervaren voor hun werk, en vroeg ze hen zichzelf te fotograferen met de sjerp om (zie foto’s). Esra onderzocht daarvoor in een reeks foto’s ook haar eigen verhouding tot waardering. Het resultaat is een mooie en oprechte verslaglegging in tekst en beeld.
Wij hebben erg veel zin om deze minor in september voor de tweede keer te gaan starten. Van de onvolkomenheden in het programma, die er uiteraard ook waren, hebben we veel geleerd. In de ferme hoop dat het onderwijs in het nieuwe schooljaar weer fysiek mag plaatsvinden, kijken we uit naar nieuwe club gemotiveerde studenten.
Meer weten?
Wil je meer weten over het werk van Esra Westerburgen, dan kun je mailen naar: e.westerburgen@student.avans.nl.
Voor meer informatie over The Art of Caring kun je contact opnemen met Tom Maassen. Hij is te bereiken via t.t.m.maassen@hhs.nl.
Tom Maassen
Hogeschooldocent Verpleegkunde bij De Haagse Hogeschool
