Staat daar nou een gigantische honingraat die dienstdoet als een tijdelijk hotel? Midden op straat? En daar, een eindje verder; een platform met daarop blauwe verrekijkers? Even nog een keer kijken. Ja, het staat er echt. Die verwondering, even uit de ‘winkelmodus’ komen en de stad op een andere manier bekijken, daar kan kunst in de openbare ruimte aan bijdragen. Zeker als de kunst tijdelijk is, zoals bij festival Kaapstad en Lustwarande in Tilburg.
Geschreven door Simone Vos
Een vertrouwde plek tijdelijk een andere functie geven, zorgt voor nieuwe ideeën en andere gesprekken. Tussen de maker en bezoeker en bij toeschouwers en de makers onderling. “Kunst in de openbare ruimte krijgt het meest onvoorbereide, frisse publiek. Als mensen naar een museum gaan, weten ze wat te verwachten, is het al deels onschadelijk gemaakt hoe ze reageren”, vertelt een van de artistiek leiders van Kaapstad, Sander van Bussel. Kaapstad is een gratis driedaags festival in Tilburg dat jaarlijks terugkeert in de stad (de laatste editie was 16-18 augustus). Na het festivalweekend laat Kaapstad de stad weer achter zoals ze ‘m hebben aangetroffen.
Reageren op de stad
“De stad is niet van ons, mensen kunnen er van alles van vinden en je staat midden in de maatschappij. Het gaat niet alleen om de plekken waar we kunst laten zien, maar soms ook om de functie”, zegt artistiek leider Anja Reinhardt. “De winkelstraat bijvoorbeeld, is voor een kunstenaar een mooie plek om op gedrag van mensen te reageren. Kaapstad staat in de levende maatschappij van Tilburg. Een stad is een stad, die heeft een eigenheid en dat speelt een rol. Het werkt vooral in de niet ‘affe’ steden zoals Tilburg en Eindhoven echt goed. Daar valt nog veel te bevragen en is ruimte voor verbeelding en vragen.”
B. Murky, Bubbel Hotel 1 op Kaapstad 2024. Fotograaf: Jostijn Ligtvoet
Barok sterrenbos
Waar Kaapstad zich afspeelt in het centrum van Tilburg, is aan de rand van de stad Lustwarande te zien in Park De Oude Warande. Deze expositie laat jaarlijks hedendaagse sculpturen zien in het Barokke sterrenbos van Tilburg, vlakbij de universiteit. Ook hier zijn de kunstwerken tijdelijk en gratis te bewonderen (al wordt het wel gewaardeerd als mensen (online) een kaartje kopen voor een plattegrond).
In het bos staan tien houten sculpturen, die grotendeels speciaal voor deze expositie ‘ARBOS’ zijn gemaakt. Waar het ene werk direct opvalt, zoals de gigantische roze poort van Roman Gysin midden op een bospad, moet je voor andere werken omhoogkijken of echt even focussen op een ‘ander’ soort object in het bos. Of zie je ineens een gigantische zwam aan voor een kunstwerk, omdat je anders gaat kijken naar de omgeving.
Lustwarande 2024. Fotograaf: Maarten Nauw
Nieuwe blik op de toekomst
Dat anders kijken naar je omgeving is volgens artistiek leider Chris Driessen inherent aan kunst. “Goede kunst zorgt ervoor dat je mensen een nieuwe blik op de ruimte of het gebied geeft. Dan is het natuurlijk lastig wat ‘goed’ is, maar er zijn veel experts die daar zich daarover hebben gebogen. Het oude, vertrouwde materiaal dat hout is, wilden we dit jaar graag naar voren laten komen. Het was wel de vraag of dat ging werken, hout in een omgeving die zelf uit hout bestaat. Dat horen we graag van de bezoekers terug.”
De tijdelijke aard van deze expositie heeft een hele praktische reden; het aankopen van alle kunstwerken is namelijk financieel niet mogelijk. Alleen het Paviljoen Grotto, midden in het bos, is een blijvend werk, vertelt Chris. “Ondanks dat iedere editie tijdelijk is (dit is de veertiende Lustwarande op deze plek), weet ik nog van alle edities welk werk waar heeft gestaan in het bos. Ik hoor dat ook van veel bezoekers terug, die weten nog precies waar ze wat hebben gezien. Zo is het werk toch altijd nog aanwezig in de hoofden van mensen.”
Doolhof
Of Lustwarande ook ergens anders had kunnen staan? “Het zou in principe in elk natuurgebied passen, maar dit bos is wel specifiek ontworpen voor beelden. Ze zijn er alleen nooit gekomen in de tijd dat de Duitse prins Wilhelm von Hessen-Kassel het park liiet aanleggen tussen 1712 en 1715”, zegt Chris.
“Hij was al vertrokken voor het park voltooid was en daarom zijn er nooit beelden gekomen. Die kwamen pas bij de eerste editie van Lustwarande in 2000. Het is ontworpen als doolhof, om dichterbij bij God te komen. Echt gemaakt om er doorheen te dwalen. Dat is wel een extraatje voor deze openluchtexpositie”, zegt Chris. En: Tilburgers zijn wel heel enthousiast, veel mensen kunnen kunst wel waarderen. Natuurlijk, niet iedereen, maar we merken wel dat het hier veel beter aanslaat dan in Breda, waar we eerder zaten. Ik denk dat veel mensen kunst als een verrijking zien hier, onder meer door de teloorgang van de textielindustrie en de werkloosheid die daaruit volgde. Als er dus iets moois gebeurt in de stad, omarmen veel mensen dat echt.”
Verwondermodus losmaken
Dat herkennen Sander en Anja ook bij Kaapstad. “We weten van tevoren nooit hoe de stad reageert op het werk. Dat moet je ook los kunnen laten. Het is geen neutrale ruimte en de mensen reageren zoals ze reageren. Soms vraagt iemand: ‘Wat ben jij nou aan het doen?’ aan een maker. Of soms kijken ze vol bewondering. Het grappige is dat we de verwondermodus op vakantie altijd aan hebben. Dan vinden we ineens een afgebladderde deur heel uniek. Die verwondering willen we hier ook graag losmaken. Het mooiste is als mensen ook bij plekken waar geen kunst vanuit ons is, ineens denken: ‘Zou dit er ook bij horen?’”, zegt Anja. “De lol zit in het niet weten en je maakt het met de stad. De openbare ruimte is de meest democratische ruimte.”
Nele Azevedo, Mininum Monument, Kaapstad 2024
Lustwarande 2024. Fotograaf: Maarten Nauw
Simone Vos
Freelance journalist & schrijver+31 6 22 15 14 30
