Door klimaatverandering en verdichting van steden komt de ontwikkeling van stadsnatuur in een stroomversnelling. Om steden leefbaar te houden en het hoofd te bieden aan hittestress, droogte, overstroming en afname biodiversiteit. De nieuwe expositie STAD = NATUUR, geïnitieerd door Kunstloc Brabant, in de LocHal vraagt aandacht voor de belangrijke rol die creatieve makers hebben in het vormgeven van de groene stad. Een expo met prikkelende kunstwerken en installaties die je laten meekijken door de ogen van kunstenaars, vormgevers en (landschaps)architecten en laten zien hoe zij bijdragen aan bewustzijn en innovatie. Drie exposanten delen hun visie op stadsnatuur, vergroening en klimaatadaptatie.
Geschreven door: Simone Vos
“Ik ben ervan overtuigd dat we een te eenzijdige kijk op de natuur hebben ontwikkeld. Wij mensen zíjn al natuur, alleen we zijn er steeds verder van verwijderd geraakt. Natuur en cultuur gaan voor mij altijd samen. Daarom vind ik het zo mooi dat ik als architect met een achtergrond in ecologie, oplossingen kan bedenken en ontwerpen maak voor een groenere stad”, vertelt Victor Retel Helmrich uit Goirle. Hij is sinds begin jaren tachtig architect en heeft veel ecologisch onderzoek gedaan voor zijn eigen ontwerpatelier. “Ik integreer de natuur altijd in mijn werk, zowel voor externe bureaus als in mijn eigen werk. Ik ben een soort hybride landschapsarchitect”, lacht hij.
Rondreizende boom als statement
Ook ruimtelijk ontwerper en kunstenaar Hein van Duppen (Tilburg) ziet de noodzaak om de natuur meer te verweven met de stad. Met zijn kunstwerk ‘De Reizende Boom’ zet hij de kwestie heel letterlijk neer: een boom die in een auto groeit en rondrijdt. Tegenstrijdig, want in steden zijn er juist veel parkeerplekken voor auto’s en is er te weinig plek voor de boom, volgens Hein. “Iedereen wil meer groen in zijn omgeving, maar er komen steeds meer auto’s bij. Het wordt warmer en we wonen dichter op elkaar. De noodzaak om daar iets aan te doen, is groter geworden”, zegt Hein.
De reizende boom | Door: Ossip Architectuur Fotografie
Bewustzijn creëren en in gesprek gaan
“Als kunstenaar kun je op een prikkelende manier bewustzijn creëren bij mensen, daarom heb ik De Reizende Boom bedacht. De auto reist langs verschillende plekken in Tilburg en zo wil ik mensen ermee confronteren en in gesprek gaan met hen. Ik heb de auto bijvoorbeeld in een straat gezet en heb in de buurtapp gevraagd of ze een parkeerplaats wilden inruilen voor een boom. Dat maakte best wat los, maar dat is de bedoeling. Ik ben er ook mee door de winkelstraat gereden en daar kwamen veel reacties op. Het moet geen werk op een sokkel zijn, maar iets dat letterlijk groeit en leeft”, zegt Hein.
Experiment aangaan
“Het liefst wil ik dat de gemeente hier mee aan de gang gaat. Het zou mooi zijn als ze kunstenaars meer betrekt bij ruimtelijke ontwerpen en stadsnatuur. Ze experimenteren en denken in oplossingen, terwijl degenen die de regels maken, meer denken vanuit hun vaste kaders”, gaat hij verder. “Het is al heel bijzonder dat De Reizende Boom er is, want het meest uitdagende aan het project was binnen de wet- en regelgeving dit project te kunnen realiseren. Het is namelijk geen kunstwerk dat op een vaste plek staat, maar het beweegt door de openbare ruimte. Daar komen allerlei obstakels bij, maar het is gelukt.”
Natuurlijke processen als beginpunt
Voor landschapsarchitect en designer Mirte van Laarhoven (Amsterdam), is de natuur altijd het startperspectief in haar werk. Ze gebruikt de natuurlijke processen (zoals stromend water) in haar ontwerpen; haar eigen bedrijf heet niet voor niets Living Landscapes. “Ik vind het belangrijk om de ecosystemen in onze wereld te onderzoeken. Ik vertel er een verhaal mee en probeer met mijn ontwerpen een ecosysteem dat niet in balans is, een nieuw impuls te geven”, vertelt Mirte.
In haar project Dead Wood Alive onderzoekt ze hoe ze van dood hout in steden of andere omgevingen een nieuw ecosysteem kan creëren. De aanleiding hiervoor is het fijnsparrenbos van haar schoonouders dat door de aanhoudende droogte helemaal uitstierf.
Connectie tussen mens en insect
“Ik vind het interessant om te onderzoeken welk proces hier aan de gang is. Doordat er maar één soort boom op het perceel stond, was er geen volwaardig ecosysteem meer. Daardoor waren er geen andere soorten die de kaalslag konden opvangen en hield het bos op te bestaan. Ik probeer met het dode hout weer nieuwe ecosystemen te maken door hiermee plekken te creëren voor nieuw leven zoals vogels, schimmels en insecten. Ik zie meer dan alleen een uitgestorven bos. Ik wil weten wat er is gebeurd en het verhaal vertellen”, zegt Mirte.
“In de expositie zie je werk van mij dat bestaat uit een boomstam met een topping van keramiek, gemaakt bij EKWC in Oisterwijk. Het zijn zitelementen waarin een nieuw ecosysteem met pissebedden en andere insecten zich vormen”, zegt ze. “Met deze zitelementen wil ik een nieuwe relatie creëren tussen mens en over het hoofd geziene insecten. Ze zijn zo onderdeel van hetzelfde ecosysteem. Een belangrijk doel voor de toekomst, want insecten vormen de basis voor veel leven op aarde. Het zijn meer dan alleen vormen, ze hebben een functie.”
Levende Gevels
Victor gebruikt in zijn werk (en voor deze expositie) ook de natuurlijke processen. In zijn Levende Gevels zie je een gevel waarin hij sleuven heeft gemaakt waarlangs het regenwater naar beneden stroomt. Na een aantal jaren groeien daar planten in zoals mossen en varens, vertelt hij. Voor het beton gebruikt hij puim- of lavasteen, omdat dat poreus is. “Op deze manier kun je de blinde muren van flatgebouwen groener maken. Je maakt er groeven in en het hemelwater dat valt, zorgt voor een mooi waterspel én na verloop van tijd groeien er planten in de groeven. En: er komt minder water in het riool, nog een belangrijk voordeel”, zegt Victor.
Werkplaats van Levende Gevels | Door: Victor Retel Helmrich
Urgentie voor creativiteit is groot
Volgens Victor zijn makers en ontwerpers belangrijk bij het ontwikkelen van natuurrijke projecten. “Creativiteit is essentieel. Kunstenaars zitten niet vast in een stramien, die zetten hun verbeeldingskracht in. De urgentie is groot, want er is veel te veel bestrating en ecologen zijn vaak vooral gericht op de problemen", zegt de architect. "Creatievelingen laten juist zien wat er speelt. Daarom is deze expositie zo belangrijk. Mensen moeten zien wat er mogelijk is. Vooral beleidsmakers en anderen die beslissingen nemen hierover, ik hoop dat zij komen kijken en zien wat er mogelijk is met de natuur in de stad.”
STAD = NATUUR door de ogen van kunstenaars en vormgevers
Deze tentoonstelling is van 15 september tot en met 20 november in de LocHal in Tilburg te zien. De officiële opening vindt op 20 september plaats, met een reflectie op de expositie door Floris Alkemade (architect, lid van Raad voor de Leefomgeving van Brabant Advies, voormalig Rijksbouwmeester).
Deze expositie van Kunstloc Brabant is gerealiseerd in samenwerking met Studio REDD en toont het werk van: Hein van Duppen, Erwin Lichtenegger, Studio Sway, Lady Penelope, Studio Klarenbeek en Dros, Studio 1:1, The Urban Jungle Project, Victor Retel Helmrich, Urban Reef, Mirte van Laarhoven, Matilde Boelhouwer, Merle Bergers en Hans van Lunteren.
Simone Vos
Freelance journalist & schrijver+31 6 22 15 14 30
