Design of kunst worden steeds vaker ingezet bij maatschappelijke thema’s. Dat confronteert, zet je aan het denken en geeft daardoor een andere kijk op maatschappelijke vraagstukken. In dit artikel komt Klaas Burger (artistiek leider van de Academie voor Beeldvorming) aan het woord. Hij vertelt over zijn drijfveren en over het ontstaan en de werkwijze van de Academie.
“Mijn ex zit met de kinderen in ons huis. Ik woon zo lang hier."
"We hebben ons huis met verlies moeten verkopen, weet je hoe lang de wachttijden voor een huurwoning zijn?"
"We willen weg uit de ratrace. Hier fluiten de vogels als we wakker worden."
"Thuis? Dit is alles wat ik heb!"
Dit zijn zomaar wat quotes van mensen die al dan niet noodgedwongen op een vakantiepark wonen. Uitspraken die goed illustreren waar de schoen wringt: in Nederland is wonen op een camping verboden, maar veel bewoners willen of kunnen niet anders. Camping Kafka is één van de projecten van de Academie voor Beeldvorming, een beweging waar Klaas Burger onderdeel van uitmaakt. Burger: “Kunst krijgt pas kwaliteit als het echt is, en niet fictief.”
Zoektocht
Het ontstaan van de Academie voor Beeldvorming hangt onder meer samen met Klaas’ eigen loopbaan. Als zoon van een dominee komt hij uit een christelijk nest. Zijn eerste studie, theologie, leek dan ook een logische keuze. “Toch merkte ik al snel dat ik daar gewoon niet op mijn plek was. Dat preken voor eigen parochie, en de manier van mezelf opsluiten met gelijkgestemden, nee, dat was niet wat ik zocht,” herinnert hij zich.
Op de locatie waar Burger theologie studeerde was ook een kunstacademie. Dat trok hem meer aan. “Toen ik daar begon was dat in eerste instantie een verademing, zeker. Maar na verloop van tijd merkte ik daar eigenlijk hetzelfde: ook weer allemaal gelijkgestemden. Het wrong niet echt, iedereen deed nagenoeg hetzelfde. Dus ook daar merkte ik: dit is het niet voor mij.”
Waarom wordt er over ons gepraat, en niet met ons?
Een schakelpunt kwam later in zijn loopbaan. Bij het Annahuis - een inloophuis in Breda - werkte Klaas met mensen die geen huis hebben en in armoede leven. “Met Hans Diks, straatwerker in Breda, startte ik de STRAATRAAD. Wekelijks bespraken we met mensen van de straat hoe we konden samenwerken. In Breda was rond die tijd veel te doen rond de plaatsing van sociale pensions voor dak- en thuislozen in de wijken. In de Oranjeboomstraat hingen spandoeken met teksten als ‘Geen junks in onze buurt.’ Aan tafel in de STRAATRAAD was de reactie simpel: ‘We snappen dat mensen bang zijn, maar die angst is gebaseerd op vooroordelen. Waarom praten ze over ons in plaats van met ons?’ Toen dacht ik: hier kan ik als kunstenaar iets mee.”
Vanuit de STRAATRAAD maakten we met wat toen nog Graphic Design Festival Breda heette, een gids van Breda: hoe functioneert de stad als je geen huis hebt?
“Precies daarvoor – beeldvorming, laten zien wat er speelt - daar is kunst perfect geschikt voor. Op een verleidelijke manier plaag je mensen met hun vooroordelen. Zo helpt kunst om vragen te stellen.”
Een belangrijke les die Klaas door de jaren heen leerde is dat je moet denken in lange lijnen in plaats van korte producties of projecten. Alleen dan kun je echt iets betekenen. “Kunst is een fantastisch communicatiemiddel middenin de samenleving. Maar het is niet zomaar klaar in een project van drie maanden. Je moet verantwoordelijkheid nemen voor de context waarin dingen zichtbaar worden,” redeneert Klaas. “Er groeit iets, andere mensen willen zich daartoe verhouden, we leren aan elkaar. Er ontstaat behoefte aan productie, die heeft effect en krijgt een vervolg. En zo ontstaat beweging.
Camping Kafka
“Jan Timmers, deelnemer aan de STRAATRAAD zei: ‘Klaas, je kunt wel mooi een gids maken van Breda, maar dan vergeet je de campings. Daar zitten de mensen zonder huis.’ Dus lag er opeens een nieuwe vraag. Ik heb Ruben Pater uitgenodigd om met me te gaan rondhangen op campings.” Camping Kafka bestaat nu uit een aantal werkvormen: een installatie, een organisatieopstelling rond de casus van een bewoner van een vakantiepark of arbeidsmigrant. “Wat speelt op en rond de campings is duizelingwekkend. Het raakt zoveel beleidsterreinen: wonen, welzijn, toerisme, burgerzaken, ruimtelijke ordening, handhaving en veiligheid. Maar die verschillende terreinen werken vaak helemaal niet samen: enorm frustrerend en onmogelijk voor mensen die hier moeten of willen wonen. Met Camping Kafka maken we dat voelbaar.”
Klaas wordt regelmatig benaderd: van tv-programma De Monitor, de kinderombudsvrouw, of lokale overheden tot het ministerie van Binnenlandse Zaken. Klaas: “We toeren nu in samenwerking met Provincie Noord-Brabant en GGD West-Brabant langs plekken waar het campingvraagstuk speelt. Het is bijzonder dit mee te maken: een artistieke interventie wordt beleidsadvies.”
Meer over community art
In Brabant gebruiken we kunst en cultuur bij maatschappelijke vraagstukken. Community Art Brabant brengt nieuws, kennis en netwerken samen voor community art, buurtcultuur en social design.
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
