Hoe helpen verbeeldingskracht en creativiteit bij het verduurzamen van organisaties en de openbare ruimte? Een vraag die in deze tijd van complexe klimaatvraagstukken alsmaar relevanter is. De kracht van verbeelding kan confronteren, een gesprek starten met een ander perspectief, je ontroeren en zo helpen bij verandering. In de bijeenkomst KunstUnlocked Kunst en Klimaat, gingen gebiedsbeheerders, professionals van de overheid en culturele instellingen met elkaar in gesprek. Wij delen 5 lessen met je als je graag duurzaam wil veranderen.
Geschreven door: Simone Vos
Andere manier van kijken
Van ’daar moeten we iets mee doen’ naar een creatieve manier van denken, letterlijk verbeelden, concrete verduurzamingsacties en het verhaal achter de cijfers. Eenkunstenaar betrekken bij klimaatvraagstukken levert vaak veel op. Maar: ‘Kunst is geen wondermiddel, het biedt wel een andere manier van kijken’, vertelt Netty van der Kamp, adviseur kunst & ruimte bij Kunstloc Brabant.
Die andere manier van kijken naar de complexe vraagstukken die overheden, culturele instellingen en gebiedsbeheerders voor hun kiezen krijgen, is essentieel, deelt ook Aniek Moonen (Brede welvaart expert, Voormalig voorzitter Jonge Klimaatbeweging, Co-chair Board of Trustees WECF, Co-host BNR Duurzaam) in haar keynote.
Veranderen is alleen niet altijd even makkelijk, daar moet je mensen wel in meenemen, vertelt kunstenaar Mathijs Bosman. “Juist een kunstenaar is daar heel geschikt voor, die kijkt vrijdenkend en ongebonden naar een casus. Eigenlijk is het nog beter om alvast een kunstenaar in te schakelen voor je ergens tegenaan loopt in je organisatie. Ik pleit voor de ‘voordeel van de twijfel’-voucher, waarbij je een maker al kunt aanhaken voor je weet wat je wilt met een project. Dat is een stap die nog niet bestaat, maar heel relevant kan zijn’, zegt hij.
Verandering in vijf lessen
Hoe zorg je voor die verandering en beweging binnen organisaties en instellingen? En hoe krijg je mensen daadwerkelijk mee? Daar heeft Aniek vijf lessen voor.
1. Doe het samen
Samenwerken en elkaars perspectieven begrijpen en meenemen, zijn voor Willie Vogel en Eileen Stornebrink van Studio Inscape belangrijke elementen. Het architectenduo maakt ontwerpoplossingen voor het landschap, waarin altijd veel verschillende belangen spelen. Zo houden ze zich bezig met het project rondom hoog water in Brabant-Oost. “Soms is het lastig om met de betrokkenen te bespreken wat er met het landschap moet gebeuren. Mensen willen hun land niet opgeven, of hebben andere belangen. Door een spelelement in te zetten, breken we het gesprek meer open en worden mensen zich ook bewust van andere perspectieven”, vertelt Willie.
Zo’n gesprek zetten ze dus in om ruimte te creëren. In het spel komen alle belanghebbenden aan bod. Van de dieren die in het gebied leven, tot aan de verschillende bewoners die allemaal hun eigen belangen hebben. “Door vanuit alle perspectieven mee te denken, kom je tot een breder verhaal en vaak ook tot een gezamenlijke aanpak”, zegt Eileen.
2. Denk aan de lange termijn
Investeringen in klimaatverandering en in kunstprojecten vragen lange termijn betrokkenheid. Hierbij haalt Aniek het ‘Kathedraaldenken’ uit het boek ‘De goede voorouder’ van Roman Kznaric aan. “Wanneer mensen vroeger een kathedraal bouwden, wisten ze dat ze die nooit af zouden zien. Toch hadden ze het er wel voor over om een bouwwerk te maken waar generaties na hen van konden genieten”, zegt Aniek. “Die manier van denken moet meer terugkomen in deze klimaatvraagstukken. Van veel wat we nu in gang zetten, hebben pas latere generaties profijt. Maar dat is wel noodzakelijk.”
Ook Saskia van Hulten, Provinciale Statenlid (PvdA) ziet dat er nu veranderingen nodig zijn in de politiek en het beleid, om die lange lijn vol te houden. “Betrek het onderwijs en bedrijven er nog meer bij, zorg dat het daar doordringt dat er nu actie moet komen”, zegt ze.
3. Zorg voor systeemverandering
Om die lange termijnvisie vorm te geven, is een systeemverandering even goed noodzakelijk, vertelt Aniek. Vervang niet alleen de dieselauto door een elektrische, maar maak ook beleid op het gebruik van auto’s en maak het OV of de fiets aantrekkelijker.
Ook bij de inzet van makers en ontwerpers is die systeemverandering van groot belang. “Anders denken duurt langer, het kost tijd om dat te integreren in organisaties of bedrijven. Er is niet altijd direct resultaat en de opbrengsten van een kunstproject is niet altijd even makkelijke te meten”, vertelt Mathijs. “Maak de casus niet te groot, want dan voelt niemand zich verantwoordelijk en gebeurt er niks. Dan vinden mensen het te duur, te groots of te ver weg. Maak de projecten klein en maak mensen verantwoordelijk.”
Daarbij is het van belang om aan te geven dat je iets niet weet, vertelt Wim Haarmann, werkzaam bij de Provincie Noord-Brabant. “Erkennen dat je iets niet weet en dat je daar hulp bij kunt gebruiken, zit niet zo in het systeem bij ons. Vaak zijn het inhoudelijk en cijfergerichte mensen, waar ‘het niet weten’ niet voorkomt. Terwijl, er veel ruimte ontstaat als je het wel zegt. Dan kun je verder.”
4. Duurzaamheid staat niet gelijk aan duurzaam
Hoezo niet? Het Engelse ‘to sustain’, is het behouden van de huidige situatie, maar dan in een groen jasje, vertelt Aniek. “Terwijl we juist met duurzaam leven naar een nieuwe kijk op de vraagstukken willen, verder willen komen dan het huidige.” Daar weet Femke van Abeelen, innovatiespecialist bij Brabant NEXT alles van. “Wanneer collega’s zien dat er iets anders moet in het werk of beleid, maar niet weten hoe, komen wij in actie. We denken mee hoe ze tijd beschikbaar krijgen voor nieuwe ideeën en werken samen met ontwerpers en makers om letterlijk te verbeelden waar het probleem nou zit. We gaan uit het jargon en het formele stuk en meer in het uitproberen, visueel maken. Je kunt er met tien man over praten, maar je moet vooral gewoon dóen.”
Concrete verduurzamingsacties zijn volgens Bram Relouw, adviseur professionalisering en innovatie bij Kunstloc Brabant, daarom heel relevant. “Het werken aan verduurzaming kan ook juist heel klein zijn en beginnen. Bijvoorbeeld het geregeld opschonen van je e-mail of datacloud; jarenlang stroomgebruik door de opslag van ongebruikte data wordt zo voorkomen.”
5. Zet de ongekende kracht van verbeelding in
“De kunsten zijn vitaal in het leven, zonder kunsten geen ruimte en beweging”, vertelt conceptueel kunstenaar Hans van Lunteren. Een logisch gegeven voor degenen die in de culturele sector werken en zich bewegen, maar ook daarbuiten mag het meer zichtbaar zijn. ‘Preek verder dan binnen je eigen parochie’, zegt Netty.
Voor altviolist en medeoprichter van Music4Teamwork Meintje de Roest zit die kracht van verbeelding ‘m in het laten voelen. “We zetten muziek in om contact te maken, te verbinden. Er is geen talig aspect, maar juist doordat je op een andere manier een verhaal vertelt, komt het ook anders binnen. We komen niet zomaar een optreden geven, maar zetten de deelnemers aan het werk. Zoals bij deze bijeenkomst, maakten we samen een menselijke storm. Iedereen doet mee, maakt geluid met elkaar, daardoor krijg je die verbinding in de groep. Dat doet muziek.”
Ook saxofonist David Bello Arcos merkt dat er veel kracht uitgaat van muziek en hoe dat op mensen over komt. In zijn werk spelen natuurgeluiden een belangrijke rol. Zo laat hij de elektrische impulsen die uit planten naar voren komen, meespelen in zijn muziek. -De muziek is een manier om tot jezelf te komen. “Voor mij is het vooral van belang dat mensen zich meer met zichzelf verbinden. Wanneer mensen goed in hun vel zitten en zich harmonieus voelen, is een gesprek aangaan of een samenwerking zoeken veel fijner.”