Er zijn verschillende redenen om naar kunst kijken. Zo kan je bijvoorbeeld naar kunst kijken om iets moois te ervaren, om meer over de kunstenaar en het behandelde onderwerp te leren, om een kunststroming te begrijpen, omdat het verplicht gesteld is door school of omdat familie of vrienden je hebben meegenomen naar een museum of een voorstelling. Maar je kan ook naar kunst kijken om jezelf beter te leren kennen. In dit artikel beschrijven we vijf manieren waarop je kan kijken naar kunst en zo iets over jezelf kan leren.
Geschreven door Maartje Vos-Swinkels
1. Art-Based Learning
Niet leren over, maar leren van kunst. Door kunst te benaderen als een vorm van denken. Dat is de basisgedachte van de door Jeroen Lutters ontwikkelde methode Art-Based Learning. De ABL-methode gaat uit van vier stappen: het stellen van een (persoonlijke) vraag, rondkijken in de museumzaal om te zien welk kunstwerk je aanspreekt, de tijd nemen om zonder associatie naar het kunstwerk te kijken en in gesprek gaan met het kunstwerk. Door goed te kijken naar een kunstwerk komen er vanzelf associaties, waardeoordelen en antwoorden naar boven, stelt Jeroen Lutters. De antwoorden op de vragen bevinden zich al in jou; het kunstwerk haalt ze als het ware naar boven.
Zonder associaties naar een kunstwerk kijken
In tegenstelling tot kennis en intellect kunnen gevoelens en ervaringen van de één wel gelijkwaardig zijn aan die van een ander. Door Art-Based Learning in verbinding met de ander toe te passen en te blijven oefenen, kunnen we van én aan elkaar leren dat iedereen de werkelijkheid anders ervaart.
2. Visual Thinking Strategies
Visual Thinking Strategies (VTS) is een methode om naar kunst te kijken zonder een kunsthistorische achtergrond of ervaring met kijken naar kunst. De methode is in de jaren ’90 ontwikkeld door Philip Yenawine, educator bij MoMA, en Abigail Housen, cognitief gedragswetenschapper. De aanleiding voor het ontwikkelen van de methode was een vraag vanuit de bestuurders van het museum: mensen geven aan de rondleidingen leuk te vinden en te waarderen, maar leren ze ook iets? Wat bleek: nadat een rondleiding 20 minuten gaande was, wisten bezoekers nog maar tien procent van wat er was verteld en waren ze de context vaak al vergeten.
VTS is een methode waarbij de rondleider of docent geen kennis zendt, maar juist door het stellen van vragen de bezoekers laat observeren. Om vervolgens het gesprek met elkaar aan te gaan en te leren van het kunstwerk vanuit eigen kennis en ervaringen. Wat jou opvalt in een kunstwerk zegt vaak veel over je eigen invalshoek. VTS wordt steeds meer ingezet in het onderwijs, zowel op basisscholen als universiteiten.
3. Google Art Project - Hangt jouw portret in een museum?
In 2017 was het een hit: je maakt een selfie, voert die in de Google Art app in en de app vindt jouw dubbelganger in de kunst. Met verrassende resultaten die je misschien aan het denken zetten over wie je bent en hoe je overkomt op anderen. In Nederland bleek dit gedeelte van de app niet te werken, waardoor de hype niet echt heeft doorgezet. Er schijnt een update aan te komen, waarmee de app ook in Nederland gaat werken.
Kan je niet wachten om te ontdekken of je op Mona Lisa lijkt? Er is een omweg. Als je je telefoon verbindt met een Virtual Private Network (VPN), je als land ‘Verenigde Staten’ instelt op je telefoon en daarna de app opnieuw opstart is het vierde item van boven de Selfie feature. Dit is de functie die je nodig hebt om te ontdekken of je op Mona Lisa lijkt.
4. Art as Therapy - Alain de Botton
In 2014 schreven de filosofen Alain de Botton en John Armstrong het boek ‘Art as Therapy’ en kregen zij in het Rijksmuseum de kans om hun theorie in praktijk te brengen door 150 kunstwerken te voorzien van alternatieve tekstbordjes.
De Britse filosofen stellen dat de oorspronkelijke teksten te veel weggeven en ons denken sturen door de naam van de kunstenaar, het materiaal en de periode van ontstaan te tonen. Met deze informatie wordt het denken al in een bepaalde richting gestuurd. Het boek en de tentoonstelling ‘Art As Therapy’ willen juist de vraag stellen wat het doel van kunst is. Ze willen de nadruk leggen op het therapeutische effect dat kunst kan hebben. De bezoeker moet kunnen genieten van het kijken naar kunst. Het gaat er voor de twee filosofen om wat het kunstwerk voor de museumbezoeker kan betekenen op essentiele gebieden als liefde en relaties, werk, status, herinnering en sterfelijkheid.
5. Film als spiegel van het verleden
Kunst biedt ons een ander perspectief op de geschiedenis. Een film, boek of schilderij geeft je een inzicht in het dagelijkse bestaan en leven van een bepaalde periode. Kunst vertelt ook de verhalen die de geschiedenisboeken niet halen. Kunst leert ons te begrijpen hoe de gebeurtenissen in het verleden ons en onze maatschappij vormen. Denk bijvoorbeeld aan de film ‘Girl with a Pearl Earring’ over het schilderij ‘Het meisje met de parel’ van Johannes Vermeer. De film is natuurlijk geromantiseerd, maar je leert wel iets over het leven en de verhoudingen tussen verschillende lagen van de bevolking in Delft in de zeventiende eeuw. Ook films over politieke conflicten en opstanden zoals Selma, een film over het leven van Martin Luther King, kunnen ons iets over onszelf leren. Want hoe gaan we nu om met deze nog steeds actuele vraagstukken?
Probeer bij de volgende historische film die je kijkt eens bewust stil te staan bij je gedachten en emoties. Wat leer je over het verleden en wat leer je over jezelf in het hier en nu?
Bovenstaande vijf manieren hebben vooral het kijken naar kunst zonder voorkennis, zonder vooroordeel en met een open, flexibele blik gemeen. Door jezelf serieus onder de loep te nemen, registreren hoe je emotioneel, psychisch en lichamelijk op een kunstwerk reageert, kan je enorm veel over jezelf leren. Ik daag jullie uit bij je volgende museumbezoek of festivalbezoek eens echt de tijd te nemen om in een spreekwoordelijke dialoog te gaan met het kunstwerk, of dit nu een schilderij of muzikaal optreden is. En stel jezelf de volgende vragen: wat vind ik hier nou echt van? Waarom geniet ik hiervan? Waarom kan ik helemaal niets met dit kunstwerk?
Wil jij je verder bekwamen in het anders kijken naar kunst?
Kijk dan eens op de website van Maartje!
Maartje Vos-Swinkels
Cultureel ondernemer De Museumdocent
