Gertjan Endedijk (directeur-bestuurder van Stichting Nieuwe Veste) en Mark van Beers (sectormanager GGD West-Brabant) houden een betoog over samenwerking tussen de kunst- en cultuursector en de gezondheids- en welzijnssector. Twee verschillende werelden, maar wél twee sectoren die ontzettend veel voor elkaar kunnen betekenen. Om het volledige potentieel van beide werelden te benutten, is een transitie broodnodig. En wat dat betreft kunnen we leren van de huidige samenwerking tussen kunst en onderwijs, betogen Gertjan en Mark.
- Geschreven door Gertjan Endedijk en Mark van Beers
Met het project de Tijd van je leven proberen we de levenskwaliteit van ouderen te verbeteren door creatieve tijdsbesteding. “Tijd van je leven heeft me vertrouwen in mezelf teruggegeven,” vertelde een van de deelnemers stralend. “Nu ik weet dat ik dit kan - wie weet wat er allemaal nog meer mogelijk is.” Ouderen voelen zich vaak niet meer gezien of gehoord, en dat maakt eenzaam. Kunst helpt hen om met een andere bril naar dezelfde werkelijkheid te kijken, waardoor ze dezelfde werkelijkheid ineens heel anders gaan zien. Dat kan voor deze doelgroep heel belangrijk zijn. De zorgorganisaties met wie we samenwerken zijn heel goed in zorg, maar ze zijn minder toegerust op het bieden van zingeving. Juist door de intensieve samenwerking tussen GGD West-Brabant, culturele instellingen, kunstenaars en zorginstellingen binnen dit project hebben we iets in handen om eenzaamheid aan te pakken. We kunnen daarbij niet zonder elkaar.
Maar het moet beter. Over de uitvoering van het idee is iedereen enthousiast, maar toch lijkt het ook te stokken. Hoe komt dat? Tijdens de evaluatie en vooruitblik van het project zagen we verrassende parallellen tussen vraagstukken en problemen waar we nu tegenaan lopen en ervaringen van de afgelopen twintig jaar op het gebied van binnenschoolse cultuureducatie in Nederland. Wat kunnen kunst en zorg leren van de huidige samenwerking tussen kunst en onderwijs?
Duurzame resultaten
Binnenschoolse cultuureducatie is nu - op bijna alle scholen - goed ingebed in het onderwijscurriculum. Daar is de introductie van de landelijk regeling ‘Cultuureducatie met Kwaliteit’ (CmK) voor een groot deel verantwoordelijk voor. Waarom?
Er is nu bijvoorbeeld minder wildgroei aan goedbedoelde maar onsamenhangende kunstprojecten in het onderwijs. Projecten die onder de CmK-regeling vallen moeten namelijk aan duidelijke doelen voldoen en ze moeten passen in doorlopende leerlijnen voor basis- en voortgezet onderwijs. Ook op het gebied van financiering van binnenschoolse cultuureducatie is er een hoop veranderd: waar er voorheen steeds gewerkt moest worden met eenmalig geld per activiteit (= zeer kwetsbaar) zijn geldstromen nu geborgd in landelijk, provinciaal en lokaal beleid. En misschien nog wel het belangrijkst: de cultuureducatieve projecten en het leerplan van een school worden nu - door de eerder genoemde doelen en doorlopende leerlijnen - duidelijk aan elkaar geknoopt. Doordat scholen naast externe kunstvakdocenten ook hun eigen docenten trainen en professionaliseren op het gebied van cultuureducatie is het draagvlak op de school meteen al een stukken groter. Niet alleen bij de juffen en meesters op de werkvloer zelf, maar ook bij de directie en koepelbesturen van een school.
Imara Photography
Wat betekent dit voor Tijd van je Leven?
Tsja, in vergelijking met binnenschoolse cultuureducatie staat de samenwerking tussen zorg en kunst & cultuur nog in de kinderschoenen. Er zijn veel goede, nuttige projecten die aan deze twee werelden raken (kijk alleen maar eens in het magazine We Care dat Kunstloc vorig jaar uitbracht), maar de samenhang tussen de verschillende projecten ontbreekt. Of zoals onderzoeker Saskia van Grinsven (Movisie) in hetzelfde magazine zei: “Jammer genoeg zijn de meeste kunstprojecten in de zorg kortlopend en wordt kennis niet goed vastgelegd. Dat is enorm jammer, want als je naar de praktijk kijkt dan zie je dat er veel gebeurt op het gebied van kunst en gezondheid. (...) Wat dat betreft is het werkveld ontzettend divers en interessant. Maar het komt nu net niet dat stapje verder dat nodig is.”
Er is al wel beleid op het gebied van cultuur en gezondheid, maar dit is nu nog erg verbrokkeld en verre van compleet. Met GGD, centra voor cultuureducatie en zorginstellingen zouden we op zoek moeten naar beleid en doelen van de zorg op het gebied van bestrijding van eenzaamheid - wat hebben mensen grosso modo nodig om weer zelfredzaam te worden? Door doelen te benoemen en door hiervoor ‘leerlijnen’ of ontwikkelprogramma’s in te richten koppelen we doelen van zorgorganisaties en cultuursector beter aan elkaar. Op die manier hebben we iets om over te praten en kunnen er concrete afspraken worden gemaakt. Bijvoorbeeld over de inzet van (structurele) budgetten van zowel de partners uit de culturele sector als die van de zorg. Ook dat heeft cultuureducatie ons geleerd: vrijblijvendheid leidt niet tot duurzame resultaten.
Waar te beginnen?
Om echt een verandering voor elkaar te krijgen moeten we met elkaar om tafel, bij elkaar in de keuken kijken. Wanneer je met elkaar samen wil werken, is er vertrouwen nodig. En dat vertrouwen - ook tussen Nieuwe Veste en GGD - heeft tijd nodig om te groeien.
Daarnaast moeten we nog beter laten zien wat de positieve effecten van samenwerking tussen kunst en zorg zijn. In hetzelfde artikel over Positieve Gezondheid waaruit we hierboven Saskia van Grinsven citeerden, zegt Henk Smid (directeur van ZonMw) dit ook al: “We kunnen op dit moment nog niet goed bewijzen dat het positieve effect op de kwaliteit van patiënten bestaat. We weten dat het er is, maar we moeten dit nog beter in kaart brengen.” Daar zijn wij het roerend mee eens. Voor Tijd van je Leven werken we samen met wetenschappers van GGD West-Brabant aan wetenschappelijke onderbouwing van onze mooie resultaten. Wat mij betreft hoeven we trouwens niet stil te zitten tot de eerste resultaten er zijn. De ontwikkeling van het CmK heeft twintig jaar geduurd. Laten we de transitie in de samenwerking tussen kunst en zorg in godsnaam sneller doen.
