Water als inspiratiebron voor de toekomst

“Ons lot wordt niet bepaald door de catastrofe, maar door onze reactie erop,” stelde jurylid Floris Alkemade treffend. Dit thema wordt prachtig verbeeld in verschillende ontwerpen. Zo creëerde een team een toekomstbeeld van de “Kerstvloed 2052,” waarin waterbuffers vol staan en de Noordzee oprukt. Een ander team verbindt militaire veiligheid met waterzuivering, terwijl een derde de aandacht richt op het loslaten van controle en op de oogst- en waterrituelen van onze voorouders. Van historische elementen van de Zuiderwaterlinie die ons waterbeheer kunnen vormgeven tot een recept voor bitterballen met waterzuiverende planten.

Met de verbeeldingskracht van de vijf ontwerpen, die spelen met verleden, heden en toekomst, openden de ontwerpteams een dialoog over de ontwerpen. Aan partners werd de vraag voorgelegd op welke wijze zij aan de slag kunnen met de ontwerpen.

Lees hieronder het verslag van de dialoogsessie en ontdek hoe deze ontwerpen de visies op waterbeheer kunnen transformeren.

Verslag Dialoogsessie

Tijdens de dialoogsessie presenteerden de vijf winnende ontwerpteams hun verbeeldende ontwerpen en visies aan betrokken partners en twee juryleden, Floris Alkemade en Birthe Leemeijer. Elk ontwerpteam lichtte het ontwerp toe en droeg hun visie symbolisch over aan een organisatie die zij als "eerste veranderaar" beschouwen; de partner die naar hun mening het beste in staat is om een eerste vervolgstap te zetten met hun ontwerp.

Tijd | Spiegel

Team Tijd | Spiegel, bestaande uit Paul de Kort, Julia Kannegieter, Hanneke Kijne en Berrie van Elderen, richtte zich in hun ontwerp op de cruciale vraag hoe Nederland omgaat met catastrofale overstromingen. Hun presentatie bracht de bezoekers naar de toekomst, december van het jaar 2052. Tijdens deze Kerstvloed, een storm van Bijbelse proporties, zijn de waterbuffers vol, de rivieren staan op maximale hoogte, en de harde wind duwt de Noordzee richting de Nederlandse kust. Paul de Kort nodigde het publiek uit om deze onzekere toekomst met gesloten ogen te visualiseren.

Het team ontwikkelde drie mogelijke toekomstbeelden: vasthouden, meebewegen en loslaten. Elk beeld confronteert ons met verschillende keuzes over ons waterbeheer. Floris Alkemade vatte het treffend samen: “Ons lot wordt niet bepaald door de catastrofe, maar door onze reactie erop.” 

De eerste veranderaars
Het ontwerpteam beschouwt de Alliantie Zuiderwaterlinie als de eerste veranderaar. Programmamanager Anne-Wil Maris nam het ontwerp enthousiast in ontvangst en gaf aan dat de toekomst dichterbij is dan we denken. Ze gelooft dat bewustwording onder bewoners een cruciale rol kan spelen in het realiseren van deze toekomstvisies. Maris ziet de mogelijkheid om de ontwerpen tentoon te stellen langs de linie, als inspiratiebron voor iedereen die in het gebied woont.

Operatie Diezedelta

Team Spraakwater, met leden Sander Rombout, Julia Passchier, Cathelijne Montens, Harrie van der Hagen en Henk Jan Lekkerkerk, bracht de dialoog over water naar het hart van Brabant. Hun ontwerp, genaamd Operatie Diezedelta, legt de focus op de twee grootste stakeholders in het gebied. Zowel het Waterschap als Defensie hebben hier grote belangen. 
Het team ontwierp een moderne waterzuiveringslinie, Linie 2029, die gebruikmaakt van historische inundatievelden. In 2029 zal het precies vierhonderd jaar geleden zijn dat de Linie van groot belang was voor de herovering van Den Bosch. Het ontwerp Linie 2029 stimuleert daarmee een dialoog tussen Defensie en het Waterschap en focust op zowel militaire veiligheid als op de levering van schoon drinkwater. 
Het gebied krijgt in dit ontwerp naast voldoende oefenterrein voor defensie, een hoogwaardige waterzuiveringsinstallatie krijgen om het Diezewater te zuiveren. In deze context wordt Fort Crèvecoeur gepositioneerd als een ontmoetingsplaats waar geschiedenis, veiligheid en moderne waterbeheer strategieën samenkomen. 

De eerste veranderaars
Ellen Vreenegoor, programmaleider van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, nam het ontwerp in ontvangst en sprak haar waardering uit voor de nieuwe functie die aan de linie wordt gegeven, en voor de inzet op waterkwaliteit en -veiligheid. Schoon water wordt steeds schaarser en ze erkent de strijd om die bron. 
Leo Smit, directeur watersysteem en -keringen bij Waterschap Aa en Maas, vond de benadering van het team realistisch en onderstreept de betekenis van schoon water. Hij prees de verbeelding van het ontwerp en de onverwachte samenwerking tussen defensie en waterbeheer, en benadrukte dat deze samenwerking de kracht van het gebied kan versterken.

Rituelen van de Henriëttewaard

Het ontwerpteam Rituelen van de Henriëttewaard, bestaande uit Justyna Chmielewska, Marieke Berkers, Hyeisoo Kim, Elena Dobretsova en Zuzana Jancovicova, richtte zich op een gezin in het gebied en daarmee het leven van de bewoners en de manier waarop zij samenleven met hun omgeving. Ze onderzochten hoe mens, dier, water en vegetatie in harmonie kunnen leven met het gebied en de watercycli, zoals hun voorouders dat deden. De bewoners eerden het water als een bron van leven en voedsel en vereerden Nehalennia, de godin voor reizigers en handelaren in het Noordzeegebied.

Met het uitgangspunt van een leven in harmonie met het water, creëerde het team een ontwerp waarin rituelen en een nieuwe oogstkalender centraal staan. Oogsten zouden dienen als voedsel, maar ook als beschermingsmaterialen, afgestemd op de natuurlijke ritmes van het landschap. 

De eerste veranderaar
De Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur (NVTL) en de lokale gemeenschap werden aangeduid als de eerste veranderaars van dit plan. Joeri de Bekker, voorzitter van de NVTL, bekende dat het binnen zijn vakgebied soms als uitdagend wordt ervaren om rekening te houden met de bodem en water. Hij prees het verbeeldende ontwerp van het team daarom ook juist voor de focus op de relatie tussen mens en natuur. Hij ziet in Henriëttewaard uitdagingen maar ook een prachtige kans voor een gebied waar mens en landschap in harmonie samenkomen.

Nouvel Amour et Coeur Forte

Het ontwerpteam Nouvel Amour, bestaande uit Merel van der Linden, Aleks Droog, Marcel Eekhout, Marnix van de Vijver en Tijmen Dekkers, haalde inspiratie uit de geschiedenis van de Zuiderwaterlinie en ontwikkelde drie ontwerpen voor de jaren 1629, 2029 en 2129. Voor het jaar 2029 stellen ze voor om een nieuw gemaal te maken van Fort Crèvecoeur en een hoogwaardige waterzuiveringsinstallatie te bouwen die schoon drinkwater levert. 

Voor 2129 ontwierpen ze de WaterRandStad, een Noord-Brabantse metropool in een toekomst waarin delen van de huidige Randstad en Noord-, en Zuid-Holland onder water zijn verdwenen. Historische elementen van de Zuiderwaterlinie vormen de basis voor dit moderne waterbeheersysteem, waarbij het Coeur Forte als centraal gemaal (het hart) fungeert in de klimaatdijk.

De eerste veranderaar
Gemeente ’s-Hertogenbosch en Waterschap Aa en Maas werden aangewezen als eerste veranderaars. Rob Brinkhof, projectleider groene gebiedsontwikkeling bij de gemeente, reageerde enthousiast op het idee om de Zuiderwaterlinie te verankeren in het gebied en benadrukte de waarde van het ontwerp voor integrale gebiedsontwikkeling. Hij erkent dat er veel middelen nodig zullen zijn, maar ziet mogelijkheden om agrarische bedrijven om te vormen en te kijken naar nieuwe inkomstenbronnen, zoals kleiwinning. Graag ziet hij de tentoonstelling met alle ontwerpen terug in Den Bosch.

Productielandschap Henriëttewaard

Het team Productielandschap Henriëttewaard, met Wouter Corvers, Kees Koot, Tom van de Laak en Carla Herrewijnen, legde de focus op een groep huidige gebruikers van het gebied: de boeren. Het team onderzoekt hoe de wateroverlast in het gebied kansen biedt voor het verbouwen van eetbare en waterzuiverende planten, die ook kunnen worden ingezet als bio-based bouwmaterialen en waar zelfs energie mee kan worden opgewekt. De Henriëttewaard biedt volgens hen de ideale locatie voor een living lab, waar bezoekers de natuurlijke rijkdommen van het gebied kunnen ontdekken, beleven en zelfs proeven. 

Het team heeft een beplantingsplan gemaakt voor tot wel 1,50 meter diepte met op elk niveau vegetatie die eetbaar is, energie opwekt, water zuivert en/of waar bio-based bouwmaterialen van gemaakt kunnen worden. 

De eerste veranderaars
De eerste veranderaars van dit project zijn Waterschap Aa en Maas en de provincie Noord-Brabant. Leo Smit van het Waterschap en Hans van Engen, landschapsarchitect bij de provincie, namen het ontwerp met enthousiasme in ontvangst. Samen zijn zij gemotiveerd om van Henriëttewaard een duurzaam en aantrekkelijk landschap te maken maar ze zien ook dat dit gebied uitdagingen kent die niet door een organisatie alleen op te lossen zijn. Beide organisaties zien de samenwerking als een kans om grenzen te verleggen en innovaties op het gebied van waterbeheer, voedselproductie en duurzaamheid te stimuleren. Ze zijn beiden zeer gemotiveerd om het ontwerp te verkennen en zien voor zich hoe er in het gebied meer gedaan kan worden met natte teelt.

Juryreflectie

Tot slot reflecteerden juryleden Floris Alkemade (architect) en Birthe Leemeijer (beeldend kunstenaar) op de tentoonstelling en presentaties. Alkemade sprak zijn bewondering uit voor de unieke ontwerpen die zowel de macht als de onmacht over water belichten. Hij benadrukte dat deze projecten ons herinneren aan de kunst van het omgaan met water, dat ons landschap zo sterk vormt. Birthe Leemeijer voegde hieraan toe dat de kracht van kunst en ontwerp cruciaal is in het creëren van nieuwe werelden. Ze onderstreepte het belang van samenwerking tussen verschillende disciplines om duurzame toekomstbeelden te realiseren.

De tentoonstelling van alle ontwerpen van de Design Challenge Ondersteboven van Water in de Henriëttewaard zal blijven rondreizen, zodat nog veel meer mensen de kans krijgen om deze inspirerende ontwerpen over de rol van water in de toekomst te bewonderen.