Een plaquette op het Anne Frankplein in Den Bosch, met daarop bovenstaande citaat. Dat was tot voor kort – samen met een Pax Christi vredespaal – het enige op het plein dat bezoekers en passanten deed herinneren aan vrede en vrijheid. De betekenis van het plein – als plek om te herdenken – mocht dus wel duidelijker worden benadrukt. Samen met bewoners en kunstenaar Anne Wenzel werkte gemeente Den Bosch de afgelopen jaren aan de realisatie van een bijzonder kunstwerk op het plein. In juli 2020 is het kunstwerk geplaatst en het plein heringericht. Janne van Wijnen, namens de gemeente: “Kunst kan iets heel bijzonders betekenen. En hoe meer mensen je betrekt, hoe breder de betekenis van zo’n plein straks gedragen wordt en hoe enthousiaster de Bosschenaar het kunstwerk omarmt.”
Van vonkje naar vuur
Midden in de historische binnenstad, vlak voor de entree van het Design Museum en concertlocatie de Willem Twee Toonzaal (gevestigd in een voormalige synagoge), ligt het Anne Frankplein. Keetje Lindner woont hier op een steenworp afstand vandaan. Als bewoonster is ze betrokken bij de herinrichting van het plein. Die betrokkenheid kwam voort uit haar uitgesproken wens om haar woonplaats Den Bosch onderdeel te laten uitmaken van de Europese kunstroute Strasse des Friedens. “Kunst heeft zoveel zeggingskracht”, zegt Keetje daarover.
“Het kan ons laten zien én voelen dat we in vrede en vrijheid samenleven. Het helpt ons daarbij stil te staan.” Keetje vond een bondgenoot in Peter van Helden. Samen met een aantal andere geïnteresseerden verzamelden ze zich in werkgroep ‘Straat van de Vrede’. De werkgroep nam contact op met Janne (beleidsmedewerker Cultuur bij de gemeente Den Bosch). Janne koppelde Keetje en haar werkgroep aan het initiatief voor het kunstwerk op het Anne Frankplein. Glimlachend vervolgt Keetje: “Ontzettend mooi om te zien dat een ideetje, dat zomaar in mijn hoofd ontstond, werkelijkheid wordt. Dat een vonkje een vuur wordt.”
Links: Keetje en Janne | Rechts: Janne met ontwerp | Foto's door Imara Angula Vidal
Keramisch spoor
De herinrichting van het Anne Frankplein is onderdeel van het Bossche Keramisch Spoor. Met dit kunstproject initieert de gemeente kunstwerken van keramiek, dáár waar de stad erom vraagt. En het liefst in elke wijk. De gemeente werkt daarbij steeds nauw samen met bewoners. Janne: “Dat er bij dit soort projecten zoveel verschillende groepen betrokken zijn – bewoners, ondernemers, hele schoolklassen – zorgt voor een onmisbare dynamiek én draagvlak. Iedereen brengt zijn eigen kennis, kunde en wensenlijstje mee.”
Kunstloc Brabant ondersteunt gemeente Den Bosch bij de uitvoering van het Keramisch Spoor. Bijvoorbeeld in het ophalen van de juiste input en criteria vanuit betrokkenen. En bij een eerste selectie van potentieel geschikte kunstenaars. Een gelegenheidscommissie van omwonenden en andere betrokkenen maakt daar dan vervolgens een definitieve keuze uit. “In het geval van het Anne Frankplein was er uiteindelijk een shortlist van drie kunstenaars. Over het ontwerp van Anne Wenzel was iedereen meteen zó enthousiast, dat daar unaniem voor werd gekozen”, herinnert Janne zich.
Expressief
Op het plein staan nieuwe bankjes, die door hun kleuren duidelijk refereren aan het roze/grijs/wit geblokte dagboek van Anne Frank. Meteen in het oog springt een zuil, met daarop een enorme opvliegende keramische vogel. En er is een muur, waarachter bezoekers in stilte kunnen (her)denken. Wat moet het pleintje voor de Bosschenaren gaan betekenen? Janne: “Dit is een symbolische omgeving. Het plein, de voormalige synagoge hierachter en de Stolpersteine hier om de hoek. Dankzij het kunstwerk moet dat veel meer gaan leven.”
Keetje vult aan: “En ik verwacht ook wel dat dat gebeurt. Het werk van Anne heeft zó’n enorme expressieve kracht. Je moet bijna blind zijn om het niet te herkennen als symbool voor vrijheid.” Niet voor niets legde Janne de afgelopen jaren lijntjes met betrokken bewoners-, ondernemers- en andere geïnteresseerde organisaties en verenigingen, zoals de Ambassade voor de Vrede. Zo hoopt ze dat het kunstwerk op dit plein ook écht het middelpunt van alle toekomstige bevrijdingsactiviteiten in de stad wordt. “Daardoor is er nu al enorm veel draagvlak in de stad. Zodat iedereen straks weet, ziet en voelt – voor vrijheid en herdenken moet je hier zijn.”
Kunstenaar Anne Wenzel
“Ter voorbereiding op het kunstwerk voor het Anne Frankplein bezocht ik het plein meermaals, om te zien hoe het wordt gebruikt. Ook las ik Anne Franks dagboek en bezocht ik het Anne Frankhuis. Twee citaten uit het dagboek inspireerde me. Het citaat dat op het plein zelf op een plaquette staat: het omhoog kijken als parabel voor vrijheid sprak me aan. En ook een ander citaat, waarin ze beschreef dat ze zich voelde als een gekooide vogel. En over hoe ze verlangde naar buiten, lucht en lachen. Dat zie je nu terug in de prominente aanwezigheid van de vogel op het plein, opvliegend vanaf een bijna drie meter hoge zuil.
Beelden in de openbare ruimte maken, dat kun je alleen samen. In dit geval ontvingen we een bijdrage vanuit het Mondriaan Fonds en vanuit het Prins Bernhard Cultuurfonds. En voor een herdenkingsplek zoals hier, is het van belang om medestanders in de stad te vinden. Herdenken is niet voorbehouden aan één groep. Iedereen kan behoefte hebben om stil te staan bij vrede en vrijheid: waar je ook vandaan komt of wat je achtergrond ook is. Het is van iedereen. Vrijheid is een bijzonder goed. Veel mensen beseffen dat niet meer, omdat ze nooit hebben meegemaakt hoe het is om niet vrij te zijn. Ik hoop dat dit plein daaraan bij kan dragen. Dat het helpt om stil te staan bij vrijheid, en hoe mooi dat eigenlijk is.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in de innovatiegids ‘All Inclusive!’. In deze gids laat Kunstloc Brabant zien wat de kracht van kunst is bij belangrijke maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie, leefbaarheid in de wijken en goede zorg en welzijn. Vraag een exemplaar op, bekijk de volledige gids online of haal een exemplaar op in de LocHal in Tilburg!
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
