Het aantal zzp’ers in de creatieve sector in Brabant groeit gestaag. De zzp’ers wonen in Brabant vooral in en rond de grote steden. Dit blijkt uit de Waarde van cultuur 2024. Voor sommige kunstenaars is het een bijna vanzelfsprekende keuze om eigen baas te zijn. Maar voor veel anderen is het een gedwongen keuze, omdat door de onzekerheid van bezuinigingen en tijdelijke subsidies het werken met zzp’ers de standaard is geworden. Fotograaf Wiosna van Bon uit Den Bosch, docent dans Andrea Tesselaar uit Tilburg en docent en uitvoerend artiest in de podiumkunsten Jeannau Jean Louis uit Tilburg delen hun ervaringen.
“Als dansdocent is er niet echt een andere keuze dan zzp’er worden. Bijna alles is op zzp-basis. Daar werd ik wel enigszins op voorbereid op de opleiding gelukkig”, vertelt Andrea Tesselaar. In 2022 studeerde ze af aan de opleiding Danseducatie aan Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. Sindsdien werkt ze voor zichzelf en heeft ze meerdere opdrachtgevers waar ze danslessen geeft. Klassiek, modern, dansimprovisatie en jazz, aan zowel kinderen als volwassenen.
Geschreven door Simone Vos
Eigen stijl, eigen praktijk
Voor Wiosna van Bon was het ondernemerschap eigenlijk ook de enige optie. “Als je eigen werk wilt maken, is het essentieel om je praktijk op te zetten. Ik heb ook deels in loondienst gewerkt, dat is een mooie combinatie. Maar uiteindelijk wilde ik graag werk maken in mijn eigen stijl en kies ik voor diverse onderwerpen die ik belangrijk vind. Met mijn fotografie wil ik zowel de kunstwereld aanspreken als in de publieke ruimte mijn werk exposeren, zodat er ruimte is voor discussie en empathie”, vertelt ze.
Wiosna studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) en is documentaire fotograaf. Ze maakt veelal werk over onderbelichte verhalen, waarbij het doel is om het gesprek op gang te brengen. Zo maakte ze Family Stranger, een fotoproject en publicatie van gezinnen van gedetineerden.
“In 2017 studeerde ik af en begon ik met zelfstandig ondernemen. In het begin nam ik echt alles aan op het gebied van fotografie, soms moet je dat eerst doen om ergens te komen. Nu weet ik beter waar ik naartoe wil en wat mijn eigen stijl is. Het moet passend zijn bij mij en er moet een balans zijn tussen plezier, voldoende financiën en het belang van het project. Soms zijn er hele mooie projecten met weinig budget, maar die leveren dan wel veel plezier en voldoening op”, vertelt Wiosna.
Tussen 2017 en 2022 zien we het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers) in Brabant ieder jaar stijgen. Het aantal banen vertoont daarentegen een dip tijdens de corona periode. In 2017 werkten er ongeveer 15.000 zzp'ers in de creatieve sector in Brabant, in 2022 is dit aantal met 2500 werkenden gestegen tot ruim 17.500 zzp'ers.
Financiën
Ook Jeannau Jean Louis merkt dat een goede balans in werk, het financiële plaatje en zijn vrije tijd steeds belangrijker is. Hij studeerde in 2017 af aan het conservatorium in Tilburg en deed daarvoor een opleiding Economie aan de universiteit in diezelfde stad. “Als ik meteen na m’n economiestudie was gaan werken, had ik binnen een jaar een heel goed loon gehad. Zoals een goede vriend van mij; die had al snel een koophuis en mooie auto. Daar was ik wel jaloers op. Maar hij was juist jaloers op mij, dat ik alle vrijheid had en dat ik echt doe waar ik van houd”, zegt hij.
“De uren die ik in mijn werk stak, stonden niet in verhouding met wat ik ermee verdiende. Dat vond ik soms lastig. Nu werk ik efficiënter; plan ik meerdere pianolessen op een dag en neem ik grotere projecten aan. Niet meer de losse uurtjes. En ik heb een uurtarief waar ik tevreden over ben. Als mensen me willen inhuren, dan is dat omdat ze mijn kwaliteiten kennen. Dat is een leerproces hoor: ‘nee’ zeggen tegen opdrachten die niet passen en je eigen waarde inschatten.”
Geld is een essentieel onderdeel, maar vaak een gevoelig onderwerp en zelfs een reden om projecten niet aan te nemen of te onderhandelen, vertelt Andrea. “Zeker particuliere dansscholen konden in het begin hele lage tarieven aanbieden, maar voor twintig euro per uur, kan ik geen les geven. Daar zit de voorbereiding dan al bij in. Ik ben daar kritischer op geworden. Ik kan geen veertig uur in de week lesgeven, dat is fysiek niet te doen. Idealiter geef ik zo’n 25 uur per week les en de rest gaat op aan lesvoorbereidingen en administratie.”
De zzp'ers die werken in de creatieve sector wonen in Brabant vooral in en rond de vier grote steden. In West-Brabant wonen relatief weinig zzp'ers.
Subsidies
Een goede basis voor haar autonome werk legt Wiosna met subsidieaanvragen en door een crowdfunding op te zetten. Ze investeert ook vanuit haar eigen inkomsten, maar zonder de subsidiekansen is het moeilijker om eigen werk te maken, deelt ze. “Een paar jaar geleden heb ik een kennisvoucher bij Kunstloc Brabant aangevraagd, daarmee kon ik opdrachten vinden die beter bij mij aansloten. Met een coach heb ik een businessplan geschreven. Dat heeft me heel goed op weg geholpen. Later heb ik de Impulsgelden aangevraagd om juist wat langere projecten aan te kunnen gaan. Op deze manier kan ik zelfstandig zijn en meer op fotografie focussen met een maatschappelijke waarde.”
Zo’n subsidieaanvraag schrijven is overigens een vak apart, deelt Wiosna. “Niet elke maker is goed in het schrijven van een aanvraag, dat wringt soms. Ook de instanties die met een kunstenaar samen willen werken hebben daar vaak de tijd en de kennis niet voor,” zegt ze.
Wiosna, Fotograaf: Stijn Rompa
Netwerken
Het juiste inkomen, fijne opdrachten, een goede werk- en privébalans; essentiële elementen om als zzp’er te functioneren. Maar hoe kom je tot dat punt? Als zzp’er moet je niet alleen goed zijn in je vak, maar ook je administratie en marketing doen, subsidieaanvragen schrijven én netwerken, zegt Wiosna. Jeannau: “Wanneer ik dansles geef, zorg ik altijd dat ik er wat eerder ben en wat langer erna blijf. Juist die momenten waarop je met de mensen in gesprek kunt gaan, zijn belangrijk. Nog even wat drinken, laten zien wie je bent en interesse tonen. Dat kan het verschil maken, waardoor je de gunfactor hebt.”
“Er zijn genoeg mensen goed in hun vak, maar alles eromheen: omgaan met mensen, afspraken nakomen, alles goed voorbereiden, dat bepaalt of opdrachtgevers met je in zee gaan. Daar ben ik me bewust van. Daarnaast maak je met de kunsten op een ander niveau een connectie met mensen, je moet je kwetsbaar op kunnen stellen en een klik voelen met de ander. In contact blijven.”
Dat geldt voor Wiosna en Andrea zeker ook. Zo gaat Andrea een keer per jaar een week in training bij een van de dansopleidingen in Nederland om weer up-to-date te zijn op het gebied van dans en educatie. Daar komt ze in contact met andere dansdocenten. Voor Wiosna is koffiedrinken met potentiële relaties essentieel. “Een duurzame relatie opbouwen, begint met koffie en een gesprek. Er is soms een gunfactor nodig en het vertrouwen bouw je zo op”, zegt ze. “Het komt veelal neer op je netwerk en mond-tot-mondreclame, daar moet je in investeren als ondernemer.”
De zzp'ers werken in drie deelsectoren. De grootste groep in Brabant, 7378 zzp'ers, werkt in de deelsector Kunsten en cultureel erfgoed. Daarna volgt de deelsector Creatief zakelijke dienstverlening met 6924 zzp'ers. Tenslotte werken 3218 zzp'ers in de deelsector Media en entertainment.
Andrea, Fotograaf: Stijn Rompa
Waarde van cultuur
In het onderzoek Waarde van cultuur 2024 wordt de Brabantse culturele sector onder de loep genomen en worden ontwikkelingen in beeld gebracht. Op de website vind je alle cijfers van het onderzoek, een beschrijving van het onderzoek en de resultaten. Waarde van cultuur 2024 is een initiatief van Kunstloc Brabant, Het PON & Telos, Pyrrhula Research Consultants en Boekmanstichting in opdracht van BrabantStad.
Eerder publiceerden we op basis van de data uit dit onderzoek een verhaal over Brabant als thuisbasis, het Brabantse verenigingsleven en over slimme samenwerkingen in de podiumkunsten.
