“Hoe gaan we met ons Brabantse landschap om? De inrichting, het gebruik en de beleving ervan, dat vraagstuk hangt boven ons allemaal. In de Landschapstriënnale in april 2021 hebben we dat verpakt in een festival, om de spotlights erop te zetten. Het is belangrijk om ook daarna in gesprek te blijven”, vertelt Netty van de Kamp, adviseur Kunst & Ruimte bij Kunstloc Brabant. Wat kan kunst hierbij betekenen? Tijdens de Landschapstriënnale heeft Kunstloc Brabant gezorgd dat kunst als een rode draad door de programmering liep. We blikken terug en vooruit met Netty; wat zijn de geleerde lessen na dit evenement?
“We kijken vanuit Kunstloc altijd waar we onze rol het beste kunnen pakken en hoe we impact kunnen maken. Hermelinde en ik willen betrokkenen laten nadenken over kwesties in het ruimtelijke domein”, gaat Netty verder. “Je ervaart kunst anders in de openbare ruimte dan tussen vier muren in een museum. De rol van kunst is buiten meer verbindend; het is een samenspel tussen alles wat er in het publieke domein is. Het water, het landschap en de gehele natuur; kunst maakt daar dan onderdeel van uit. Daar brengen we verbeelding in.”
Landschapstriënnale 2021
Eén keer in de drie jaar strijkt de Landschapstriënnale neer in een regio in Nederland. De bedoeling was om in 2020 in Brabant uit te pakken, maar door corona schoof dat een jaar door. Architect Marco Vermeulen werd als curator aangewezen. Hij bedacht het thema ‘High Green – innovating the landscape’ en de tien landschapslaboratoria die eronder vallen. Verschillende regionale en landelijke partners gaven elk een laboratorium vorm door rondom het sub-thema vakinhoudelijke - en publieksactiviteiten te bedenken.
Kunst en design integreren
“Van meet af aan zijn Hermelinde en ik betrokken geweest bij alle laboratoria om kunst en design daarin mee te nemen”, vertelt Netty. “Marco vindt de kracht van verbeelding belangrijk, dus hij zag de waarde daarvan in. Samen met hem, beleidsmakers, experts en projectleiders hebben we een betaalbaar en logisch geheel opgezet. Vanaf het begin betrokken zijn bij het programma, is waardevol voor de inzet van kunst en design. Soms konden we aansluiten bij plannen en gebiedsopgaven die al in ontwikkeling waren, zoals de Groene Corridor tussen Oirschot en Eindhoven. Je hoeft niet alles opnieuw uit te vinden.”
Rol aanpassen waar nodig
“Onze rol verschilde per lab. We waren lid van het kernteam en dachten zo mee over het programma. Ook brachten we ons eigen netwerk van kunstenaars en designers veel in. We adviseerden projectleiders op het gebied van kunst in hun programma; dan keken we mee bijvoorbeeld welke kunstenaars zouden passen. In sommige labs waren we onderdeel van het projectteam”, aldus Netty. “Bijvoorbeeld bij landschapslaboratorium Helend Landschap, dat als missie heeft om het maatschappelijk draagvlak voor het landschap als helende kracht voor de gezondheid van mens en natuur te vergroten.”
“Voor dit lab ontwikkelde onder meer Anne van Strien een audiotour over het landschap en haar helende kracht. Je kunt deze overal beluisteren, maar het liefst ergens waar je het landschap direct kunt ervaren”, zegt Netty. “Hermelinde deed de begeleiding en andere collega’s van Kunstloc, zoals Atty Bax, Liesbeth Jans en Anneke Moors werkten mee in het project. Ook hebben we in dit lab meegedacht over een fietsroute van 45 kilometer: ‘Helend Pad’. De route is ontwikkeld door boswachter Frans Kapteijns in het kader van Brabant Vertelt van Kunstloc met Nature For Health.”
Initiatiefnemer: Design Challenge
“Bij één laboratorium hebben we de rol van initiatiefnemer op ons genomen. We kijken altijd naar de kracht van de verbeelding en zagen binnen het lab ‘Onze energie, ons landschap’, de mogelijkheid om een Design Challenge uit te schrijven”, zegt Netty. “Dit lab ging over de energietransitie en het klimaatakkoord en wat de invloed ervan is op het landschap. Wij willen in zo’n geval laten zien wat de impact van verbeelding is bij de verbetering van ruimtelijke kwaliteit, energieopwekking en natuurverbetering. En hoe het anders kan.”
“De challenge ging over: ‘Hoe kunnen we een geluidswerend ontwerp maken, waarbij energieopwekking wordt gekoppeld aan de omringende natuur en ook de verbeelding wordt aangesproken?’”, gaat Netty verder. “Daar is een expositie uitgekomen van mooie, innovatieve plannen van zes multidisciplinaire ontwerpteams, die bij Natuurpoort De Plaetse bij Heeze te zien was. Nu willen we de ontwerpen breder presenteren aan relevante partijen zoals Rijkswaterstaat. Niet omdat ze die één-op-één moeten overnemen, maar om te laten zien: zo kan het ook. Op de Dutch Design Week komt een expositie van de ontwerpen en daar maken we een randprogrammering omheen.”
Kunst in de openbare ruimte
In het lab ‘High tech High Green’ kwam duidelijk aan bod dat kunst je op een andere manier naar de openbare ruimte kan laten kijken. Het landschapskunstwerk ‘Loopgraaf voor de Vrede’ dat Marco Vermeulen maakte, wil je het landschap op een andere wijze laten ervaren. Het ligt in een gebied van Defensie, aan de Groene Corridor. Het kunstwerk biedt beschutting voor de oefeningen van Defensie en als je er in staat, zie je de verschillende lagen van de aarde. Het heeft echt alles”, zegt Netty. “Die kracht van verbeelding is zo belangrijk. Het geeft je letterlijk een andere ervaring en spreekt al je zintuigen aan. Iedereen heeft een andere beleving van het kunstwerk en dat maakt het uniek.”
foto: Loopgraaf voor de vrede, Studio Marco Vermeulen
Meer labs, meer samenwerkingen
Ook in de landschapslaboratoria ‘Zuiderwaterlinie’, ‘Economische dragers’ en ‘Brabantse beken’, hebben Netty en Hermelinde een aanzienlijk aandeel gehad. Zo heeft Hermelinde de buitenexpo Landkunst op de Zuiderwaterlinie georganiseerd in het lab Zuiderwaterlinie. Daarnaast heeft Kunstloc met Waterschap De Dommel Satellietgroep een opdracht gegeven voor het ontwikkelen van het project Dommeltrommel binnen het lab Brabantse Beken.
“Het belangrijkste is dat we verschillende doelgroepen hebben betrokken bij deze projecten. Kunstenaars en designers, maatschappelijke organisaties, overheden, bewoners en andere geïnteresseerden”, zegt Netty. “Je kunt zo met kunst en design in aanraking komen, zonder direct naar een museum te gaan. Het is mooi hoe alle laboratoria die kunstelementen hebben verwerkt in hun projecten, zonder dat je meteen denkt aan kunst.”
Project Dommeltrommel van Satellietgroep, fotograaf: Florian Braakman
Toekomstplannen
De samenwerking tussen Kunstloc Brabant en het Van Gogh Nationaal Park i.o (VGNP) en vijftig andere partners van het park is een vervolgstap op de triënnale. Ook hierin is de inzet van creativiteit als uitgangspunt om te werken aan het toekomstige Brabantse landschap van belang. In de aanloop naar de Landschapstriënnale 2021, heeft Kunstloc met verschillende partners van het Van Gogh Nationaal Park al ervaring opgedaan met het inzetten van kunst en creatieve denk- en ontwerp kracht bij maatschappelijke vraagstukken.
Over de Landschapstriënnale
De Landschapstriënnale is een manifestatie op basis van een flexibel format met exposities, debatten, excursies en andere bijeenkomsten, gericht op verleden, heden en toekomst van het Nederlandse landschap. Dit jaar was dat Van Gogh Nationaal Park i.o. in Brabant. In 2023 strijkt de Landschapstriënnale neer aan de Waddenkust.
Meer weten over wat kunst kan betekenen voor ons landschap?
Neem contact met ons op.
