Design challenge Onze Energie, Ons Landschap

Uitdagen van ontwerpteams

Met deze opdracht willen Staatsbosbeheer en Kunstloc Brabant, i.s.m. Nationaal Landschap Het Groene Woud (project ECCO) en diverse projectpartners, een stimulans geven aan het verbindend ontwerpen waarbij een combinatie wordt gemaakt tussen ruimtelijke kwaliteit, energieopwekking en natuur- en landschapsverbetering. We dagen ontwerpteams met deze opdracht uit om oplossingen te bedenken die specifiek voor deze plek of elders in Nederland toegepast kunnen worden. De oplossingen moeten innovatiever zijn dan een stapeling van de verschillende functies en zullen de verbeelding moeten aanspreken. In combinatie met de natuur- en geluidsopgave zoeken we binnen deze prijsvraag naar slimme, duurzame en multifunctionele oplossingsrichtingen vanuit hernieuwbare energiebronnen. Gevraagd is vernieuwingszin, creativiteit en de kracht tot verbeelden.

Casus Strabrechtse Heide aan de A67

Verandering van ons landschap is van alle tijden: Het Nederlandse landschap blijft steeds in beweging. In heel ons land en ook in Noord-Brabant ligt er een stapeling van opgaven die ruimtebeslag vragen. Denk aan woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie en de stikstofproblematiek van industrie, verkeer en landbouw. Tegelijkertijd is het noodzakelijk nieuwe natuur te ontwikkelen om biodiversiteitsdoelen te kunnen halen en willen we verlies van karakteristieke gebiedseigen natuur voorkomen. Langs de A67 spelen deze opgaves in een notendop. De grote bos- en heidegebieden van Leende en Strabrecht behoren tot een stukje oorspronkelijk Brabants landschap. Grote heideterreinen die honderden jaren als begrazingsgebied werden gebruikt en waar mensen zich al voor de jaartelling vestigden. Nu is het een door een snelweg begrensd gebied als economische corridor naar Duitsland, een prachtig met de Europese status beschermd natuurgebied, maar wel met fijnstof, stikstof en geluid overspoeld. Nieuwsgierig geworden naar de Strabrechtse Heide? Bekijk dan dit filmpje:

Ambitie ontwerpopgave

Rijkswaterstaat is bezig met voorbereidingen voor het upgraden van de A67 waarin mogelijk ook een geluidsvoorziening van 2,5 km mee te nemen is. In combinatie met de natuur- en geluidsopgave zoeken we binnen deze Design Challenge niet naar een traditionele oplossing van een geluidswal met zonnepanelen, maar naar slimme, innovatieve, duurzame en multifunctionele oplossingsrichtingen die niet alleen probleemoplossend zijn maar tot een meerwaarde leiden voor het landschap van Brabant. En die opschaalbaar en toe te passen zijn op andere vergelijkbare plekken in Nederland

Landschapstriënnale 2021

De Landschapstriënnale met de titel “High Green – Innovating the Landscape” wordt georganiseerd door de stichting Landschapstriënnale en Het Groene Woud (Van Gogh Nationaal Park i.o.) en vindt plaats in april 2021. Marco Vermeulen is de curator van het programma. Dit bestaat o.m. uit tien zogenoemde Landschapslaboratoria. In elk laboratorium wordt met verschillende partners en actoren uit het ‘landschapsveld’ een actueel thema uitgewerkt op verschillende schaalniveau’s: mondiaal, (inter-) nationaal, regionaal en lokaal.

In het Landschapslaboratorium “Onze Energie, Ons Landschap” wordt met verschillende partners in masterclasses ingegaan op de ruimtelijke, natuurlijke en maatschappelijke veranderingen die het energievraagstuk ons brengt. De Design Challenge “Onze energie, Ons landschap” is onderdeel van dit Living Lab en wil hierop een aanvulling en verbindende factor zijn. De resultaten van de ontwerpopgave worden op de Landschapstriënnale 2021 geëxposeerd en vormen daarmee een onderdeel van het inhoudelijke programma. De expositie is nog tot 1 juli te bezoeken bij natuurpoort De Plaetse bij Heeze en vanaf het najaar reizend.

Selectie en resultaten

Op basis van criteria heeft een onafhankelijke jury 6 teams geselecteerd om deel te nemen aan de design challenge. De criteria zijn:

• Kwaliteit en multidisciplinaire samenstelling van het team.
• Verbeeldingskracht en onderzoekend karakter van het portfolio.
• Overtuigingskracht van de motivatie die in de visie op de opgave naar voren komt.

Maak kennis met de teams:

• Team 1: Cécilia Gross (42), architect; Maike van Stiphout (56), landschapsarchitect; Reinier Bosch (40), kunstenaar; Hermen Jansen (37), projectverantwoordelijke o.a. ontwerpend onderzoek mobiliteit en duurzame energieopwekking.
• Team 2: Frank Talsma (45), landschapsarchitect; Ronald Buiting (58), ecoloog; Ad Kil (55), architect; Ro Koster (57), interieurarchitect/kunstenaar.
• Team 3: Lars van Vianen (34), ontwerpend onderzoeker; Sander Boer (48), architect. 
• Team 4: Marieke de Keijzer (39), landschapsarchitect; Iris de Kievith (49), architect; Annemarie Piscaer (41), ontwerper. 
• Team 5: Matthijs la Roi (33), architect/kunstenaar; Kyriakos Chatziparaskevas (38), architect; Andre Posnansky (42), adviseur duurzame energieproductie en innovatie. 
• Team 6: Paul de Kort (59), beeldend kunstenaar; Isabella Hol (27), landschapsarchitect, Eddy Wymenga (58), ecoloog; Arno Eisses (56), geluidsexpert. 

Bekijk hier het verslag van de jury

De geselecteerde teams nemen deel aan twee inspirerende en verdiepende expertmeetings, die voeding geven aan voorstellen en ontwerppraktijk. We werken in de expertmeetings vanuit een specifiek perspectief: de eerste staat in het teken van landschap, natuur en de omgeving (waaronder burgerparticipatie). De tweede in het teken van energie en de deposities/emissies.

Het ontwerpend onderzoek, gevoed door de expertmeetings, resulteert in één (conceptueel) ontwerp per ontwerpteam. Dit ontwerp bestaat in hoofdzaak uit inspirerende beelden, die ondersteund worden door een korte tekst. Uit het presentatiemateriaal moet het idee/verhaal duidelijk worden verteld.

 

Ontwerpen van de zes teams

Anderzijds A67

Wat geluid weert, versterkt het landschap.
Dit geluidscherm helt 20 ̊ vóórover. In samenhang met een brede en glooiende, groene zone tussen het wegdek en het scherm blijkt dit net zo effectief als een geluidsabsorberend scherm. Als spiegel veroorzaakt het scherm ‘schijnzicht’ op een hoog oprijzende wal, waardoor de snelweg door een diepe en weidse vallei lijkt te snijden. Vorm, positie en oriëntatie van het scherm voegt extra waarden toe voor duurzame energie, ecologie en biodiversiteit

ontwerpteam: Paul de Kort, Beeldend Kunstenaar | Isabelle Hol, Landschapsarchitect | Feddes-Olthof Eddy Wymenga, Ecoloog | Altenburg & Wymenga Arno Eisses, Geluidsexpert TNO

Van Hier

VAN HIER is een sculpturaal landschap van wanden, water en windmolens dat twee op elkaar botsende werelden verbindt, ze gelijktijdig tegen elkaar beschermt én zichtbaar maakt. Het zijn wanden van lokale oogst dat vrijkomt uit het heidebeheer. VAN HIER speelt met het eeuwenoude systeem van verschralen en verrijken dat hoort bij dit cultuur- landschap. Afhankelijk van ons gezamenlijke gedrag groeit VAN HIER, want meer stikstof-uitstoot, betekent intensiever beheer, meer lokale oogst en daarmee een grotere sculptuur.

ontwerpteam: Marieke de Keijzer, Landschapsarchitect | Annemarie Piscaer, Ontwerper | Iris de Kievith, Architect | Joost van Dijk, Architect

Het Vlindereffect

Dit voorstel voor een ultralichte overspanning over de snelweg verbindt leefgebieden van insecten, wekt schone energie op en vormt een esthetische toevoeging aan het energielandschap. Het ragfijne snelwegweb heeft een kleinere footprint dan zonne- weiden en is modulair ontworpen om te kunnen evolueren. Het web versterkt lokale ecosystemen op kleine schaal, maar heeft tegelijkertijd impact op de aanpak van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies wereldwijd: Het Butterfly Effect.

kernteam: Cécilia Grossn, Architect | VenhoevenCS architecture+urbanism Maike van Stiphout, Landschapsarchitect | DS landschap Reinier Bosch, Ceo| Studio Solarix | Hermen Jansen, Architect | VenhoevenCS architecture+urbanism

uitgebreid team: Caspar Lysen, Stedenbouwkundige | VenhoevenCS architecture+urbanism Maria Boletou, Assistant designer | VenhoevenCS architecture+urbanism Arian Shahverdi , Assistant designer | VenhoevenCS architecture+urbanism Timothée Pignoux, Junior designer | VenhoevenCS architecture+urbanism Zuzana Jancovicova, Landschapsarchitect | DS landschap

Timber Weaves

Timber Weaves is een ontwerpoplossing voor de geluidshinder en luchtverontreinigingsproblematiek de Strabrechtse Heide. Het project bestaat uit een golvende houten geluidswal en drie ecombiducten. Deze natuurbruggen bieden passage mogelijkheden voor dieren en insecten. In de houten constructie van de bruggen bevinden zich zonnepanelen die in totaal 33.600 kWh energie genereren. Elke brug bevat ook een luchtreinigingsinstallatie die per uur 80.000m3 lucht kan reinigen van stikstof en fijnstof.

ontwerpteam: Matthijs la Roi, Publieke kunst/Land Art | Kyriakos Chatziparaskevas, Architectuur/ Stedenbouw en duurzaamheid integratie | Andre Posnansky, Duurzame energieproductie innovatie en ‘Design and Built’, adviseur

Natuurkracht!

We gaan voor NATUURKRACHT! Daarom hebben we deze challenge in breder perspectief geplaatst met andere urgente maatschappelijke opgaves, zoals stikstofdepositie, CO2-uitstoot, energietransitie, woningbouwopgave en vergroten van het aandeel natuur. Een pleidooi voor een andere aanpak die leidt tot een vergroot areaal Strabrechtse heide, een robuust systeem met NATUURKRACHT als drijvende factor en sterke reductie uitstoot fossiele CO2. Concreet voor de geluidsopgave A67 levert dit geen geluidswal met zonnepanelen, maar een spectaculair glooiend heidelandschap dat functioneert als ‘geluidsduin’.

ontwerpteam: Frank Talsma, landschapsarchitect Ronald Buiting, ecoloog | Ad Kil, architect | Ro Koster, interieurarchitect/kunstenaar

Landslice

Landslice is een reflectie van het landschap dat het doorkruist. Geïnspireerd op natuurlijke landformaties en gebouwd met lokale aarde, laat het de auto- mobilist kennis maken met het anders verborgen landschap, haar planten, dieren en bodem. Zoals de oevers van een rivier, is de structuur ontworpen als een meanderende gradiënt van ecologische niches die de biodiversiteit langs onze snelwegen stimuleert. Hiermee wordt ons wegennetwerk een visuele en functionele brug tussen natuurgebieden.

ontwerpteam: Sander Boer, MAUC | Lars van Vianen, Scape Agency

Partners

Initiatiefnemers van deze design challenge zijn: Staatsbosbeheer en Kunstloc Brabant i.s.m. Nationaal Landschap Groene Woud (project ECCO).

Projectpartners: Landschapstriënnale 2021, Rijkswaterstaat, Provincie Noord-Brabant en de gemeente Heeze-Leende.