door de ogen van kunstenaars, vormgevers en (landschaps)architecten
Stadsnatuur is onmisbaar voor aanpassing aan klimaatverandering: voor verkoeling in verdichtende en warmer wordende steden, voor sponswerking in tijden van extreme regenval of droogte, voor verbetering van biodiversiteit.
Creatieve makers spelen met hun verbeeldingskracht een belangrijke rol in bewustwording en het zoeken naar nieuwe vormen van stadsnatuur. Hoe vinden we een nieuw ecologisch evenwicht en werken we samen met de natuur aan de stad van de toekomst?
15 september t/m 20 november - LocHal, Tilburg
Met werk van
Hein van Duppen, Studio 1:1, The Urban Jungle Project, Erwin Lichtenegger, Lady Penelope, Studio Sway, Studio Klarenbeek & Dros, Victor Retel Helmrich, Urban Reef, Mirte van Laarhoven, Matilde Boelhouwer, Merle Bergers en Hans van Lunteren.
De Reizende Boom | Hein van Duppen
Een boom die reist door het land met een auto als vervoersmiddel en die stopt op verschillende plekken in steden. Dit verplaatsbare kunstwerk van Hein van Duppen gaat over de noodzaak van groen in de openbare ruimte. Denk daarbij aan klimaatbestendigheid, biodiversiteit en leefbaarheid. De inrichting van de openbare ruimte staat onder druk mede doordat het aantal auto’s de afgelopen twintig jaar in Nederland met 23% is gestegen. Al deze auto’s hebben een plekje in de openbare ruimte, maar elke parkeerplaats is ook een potentiële (groei)plek voor een boom.
Publieksopening De Reizende Boom | Hein van Duppen en Marit Bijkerk
Op 2 juli 2022 vond de Publieksopening van 'De Reizende Boom' plaats in het centrum van Tilburg. De fanfare, de auto met boom en het publiek vormden samen een groene parade. Met de optocht wil Hein van Duppen aandacht vragen voor het feit dat Tilburg een van de warmste binnensteden van West-Europa is. In de Heuvelstraat, de hoofdwinkelstraat van Tilburg, was voor 30 minuten een boom te aanschouwen. In de film loop je van het begin tot het einde mee in de optocht, waarin 'De Reizende Boom' zich langzaam voortbeweegt en een sterk contrast vormt met de versteende omgeving.
RUIMTE BENUTTEN
efficiency en doelmatigheid
De Onderwereld | Studio 1:1
De ‘onderwereld’ van een stad ligt vol met kabels en leidingen, afvalcontainers, kelders en funderingen. Op sommige plekken is het zo druk, dat er bovengronds geen plaats is om een boom te planten.
In opdracht van Gemeente Eindhoven en het Gemeentelijk Platform Kabels & Leidingen, heeft Studio 1:1 een maquette ontwikkeld waarmee een ‘serious game’ gespeeld kan worden door bewoners, gemeente en stakeholders. Zo kunnen ze ervaren hoe lastig het is om de boven- en onderwereld op elkaar af te stemmen.
Met dank voor bruikleen van Gemeentelijk Platform Kabels & Leidingen.
Boomveer | TUJP (Maarten Grasveld, Stef Janssen en boomkwekerij Ebben)
The Urban Jungle Project zet met de Boomveer échte bomen op schijnbaar onmogelijke plekken, zoals daken. Door de innovatieve constructie van de boomveer, heeft de boom geen wortelstelsel nodig om stabiel te blijven staan en weegt hij een fractie van zijn normale gewicht. Dit maakt bebossing mogelijk op plekken waar dit voorheen onmogelijk was.
TUJP heeft als missie om steden groener te maken op plekken waar dat nu nog niet kan. Bomen verhogen de leefbaarheid in de stad, houden veel regenwater vast, zorgen voor minder verhitting in warme zomers en zien er ook nog mooi uit.
Worteltekeningen | Erwin Lichtenegger
In 40 jaar tijd tekende Erwin Lichtenegger (1928-2004) meer dan 1000 wortelstelsels van planten en bomen. Lichtenegger was onderdeel van het team van de Oostenrijkse wortelonderzoeker Lore Kutschera. Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR) heeft de worteltekeningen digitaal toegankelijk gemaakt.
Een plant is meer dan wat wij als mens bovengronds zien. Onder de grond kan een plantje van 5 cm een wortelstelsel van 80 cm hebben. Wortelstelsels stimuleren de natuurlijke sponswerking van de bodem. Langs wortels kunnen ook voedingsstoffen worden doorgegeven.
De tekeningen zijn informatief, maar ook kunstwerken op zichzelf, die de schoonheid van het ondergrondse deel van planten onthullen.
Aquatecture Wateroogstsysteem | Shaakira Jassat - Studio Sway
Op dit moment zijn steden ingericht op de afvoer van regenwater, terwijl klimaatverandering zorgt voor perioden van droogte. Met Aquatecture ontwierp Shaakira Jassat een paneel om water te oogsten in een stedelijke omgeving. De extreme droogte in haar geboorteland Zuid-Afrika inspireerde haar hiertoe. Aquatecture kan als gevelplaat op gebouwen worden geïnstalleerd om regenwater op te vangen waarmee je bijvoorbeeld het toilet kunt doorspoelen. Ook kan het vrijstaand in de openbare ruimte worden geplaatst.
Het Cactusgevel element | Eva Broekhuijse – Lady Penelope
Een cactus zorgt door zijn vorm voor zijn eigen verkoeling. Tussen de ribben en uitstulpingen van de cactus ontstaat schaduw. Daardoor kan de plant overleven in een warme omgeving. Dit gevelelement is geïnspireerd op de schaduwwerking van de cactus en creëert door zijn vorm schaduw en verkoeling op gevels.
Lady Penelope heeft het element zo vormgegeven dat het plat vervoerd kan worden en zelf in elkaar te zetten is. Daarnaast is het recyclebaar en kunnen de elementen na gebruik opnieuw de keten in.
Groene gevels | Sempergreen
Verticale tuinen of groene gevels zijn uitermate geschikt voor het vergroenen van stedelijke gebieden en hebben een positief effect op het milieu. De planten nemen CO2 en fijnstof op, zorgen voor een verkoelend effect en voorzien de omgeving van schonere lucht.
Sempergreen produceert Cradle-to-Cradle-gecertificeerde gevelsystemen voor zowel indoor als outdoor toepassingen. Groene gevels zijn altijd maatwerk, waarbij rekening moet worden gehouden met variabelen als klimaat, oriëntering van de gevel en natuurlijk persoonlijke beplantings-voorkeuren van de opdrachtgever.
Met dank aan Van Helvoirt Groenprojecten en Sempergreen.
Vakkenbeplanting | Van Helvoirt Groenprojecten i.s.m. Studio REDD
In de vakkenbeplanting in deze expo staan soorten die aansluiten op het thema van de ruimte.
Grassen zijn zeer onderhoudsvriendelijk en droogtebestendig. Deze beplanting is gekozen omdat het mensgemaakte (gecultiveerde) soorten zijn die streng worden geselecteerd op de mooiste groenkleur en bloeiwijze. Bij volledige bedekking van de bodem zorgen ze voor minimale verdamping en houden ze vocht vast.
Daarbij zorgen grassen voor een mooi herfst- en winterbeeld. Waar andere planten dit seizoen in verval raken, blijven grassen tot aan het eind van de winter een mooi beeld geven. Siergrassen zien we hierom vaak terugkomen in moderne buitenruimtes.
Met dank aan Van Helvoirt Groenprojecten en Studio REDD.
RUIMTE ONTWERPEN
een canvas voor natuur
Mostegel - Moslokaal | Studio Klarenbeek & Dros
Mos is een echte alleskunner. Het gebruikt CO2 voor zijn groei, geeft zuurstof af, reguleert de temperatuur en is bovendien een fijnstofvreter. Studio Klarenbeek & Dros onderzocht hoe de mossen van Landpark Assisië in combinatie met nieuwe technologieën, voor nieuwe vormen van sociale en lokale (bio)productie kunnen dienen. Zij ontwikkelden het 'Moslokaal', waar schakelbare, 3D-geprinte biobased elementen met mos worden geprint en gekweekt - die een modulair systeem vormen voor groene wanden en daken. Bewoners van het landpark zijn zowel als producent en ontwikkelaar betrokken.
Met dank voor bruikleen van Prisma en Studio Assisië.
Levende gevels | Victor Retel Helmrich – Atelier RHeia architectuur / ecologie
In de ‘levende gevel’ van atelier RHeia is een uitsparing in het beton gemaakt waarin planten groeien en waarlangs het regenwater zijn weg naar beneden vindt. Hierdoor bieden de holle gevelstenen in buitenmuren ruimte voor natuurontwikkeling en een alternatief voor een regenpijp. Door het oppervlak af te werken met toeslagstoffen in het beton die vocht absorberen, raken deze begroeid met algen, mossen en varens.
De installatie werd gerealiseerd in samenwerking met Beton-Lab.
Urban Reef | Pierre Oskam en Max Latour
‘Urban Reef’ ziet de stad als een rif, oftewel een levend landschap. Maar volgens de makers Pierre Oskam en Max Latour is er te weinig ‘spontane wildernis’ in onze versteende steden. Ze experimenteerden onder andere met klei, mycelium, koffie, zaden en papierpulp en creëerden 3D-geprinte ‘Urban Reefs’ als habitat voor allerlei organismen.
De objecten bevatten een complexe geometrie en een labyrint aan diverse ruimtes waardoor zoveel mogelijk water wordt opgenomen en veel verschillende microklimaten kunnen ontstaan.
Dead Wood Alive | Mirte van Laarhoven
Dood hout is het goud van het bos, maar ook van stedelijke parken en tuinen. Insecten overwinteren, wonen, eten en planten zich voort in het dode hout. De installatie Dead Wood Alive van Mirte van Laarhoven onderzoekt deze waarde en wakkert interesse aan om – in interactie met de natuur – bij te dragen aan herstel van ecosystemen. Deze twee elementen zijn te zien:
De Bijzetboom heeft een kleurrijke topping van keramiek. Door deze topping zitten insecten droog en warm. De keramiek biedt beschutting en creëert tegelijkertijd een tafel- of zitvlak voor de mens.
De Boomstaf bestaat uit gevallen stammen en takken die opnieuw aan elkaar zijn gezet met metalen verbindingselementen. Het hout krijgt een tweede leven.
De installatie verleidt de mens om deel te nemen aan ecosysteemreparatie. Het speelt in op het verbeteren van de vestigingswaarden voor insectensoorten in de toekomst. Want zij vormen een fundament voor het leven op aarde.
Insectology: Food for buzz RUIMTE DELEN – regie loslaten Matilde Boelhouwer
Om onze insectenpopulatie op peil te houden en nieuwe populaties te stimuleren, moeten we stedelijke omgevingen meer laten bloeien. Maar hoe geef je insecten eten op plekken waar niets kan groeien? Insectology: Food for Buzz probeert hier antwoord op te vinden.
Samen met wetenschappers onderzocht Matilde Boelhouwer het gedrag, de gezondheid en de groei van insectenpopulaties. Ze ontwikkelde een serie altijd bloeiende, kunstmatige bloemen die fungeren als noodvoedselvoorziening voor een aantal belangrijke insecten.
RUIMTE DELEN
regie loslaten
Toevallig Groen: Zaailingen van de Stad | Hans van Lunteren en Jessica van Essen
Stedelijk groen bestaat vooral uit aangelegde tuinen, parken, bomen en plantsoenen. Maar de natuur kiest zelf ook plekken uit in de stad waarin ze haar eigen oerkracht laat zien.
Op de meest onverwachte plekken duiken struiken of bomen op die spontaan zijn ontkiemd: zaailingen. Meestal tref je ze aan op verlaten stukjes grond waar geen of nauwelijks onderhoud plaatsvindt. Op deze plekken, waar minder menselijk regie is, voel je het spanningsveld tussen de functionele ruimte en de natuur die haar probeert te heroveren.
Met het project ‘Toevallig Groen: Zaailingen van de Stad’ laten Hans van Lunteren en Jessica van Essen je de kracht van de natuur in de bebouwde omgeving ervaren. In de video bij deze fotoreeks komen bewoners aan het woord die een bijzondere band hebben met zo’n spontaan opgekomen boom.
Lingua Planta | Merle Bergers
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat planten ingenieus communiceren met geuren. Ze produceren chemische stofjes, die via de lucht een signaal verspreiden. Bijvoorbeeld om bijen aan te trekken die helpen bestuiven. Om te beschermen tegen schimmels, of om insecten af te stoten om zichzelf te verdedigen tegen ongewenst geknabbel aan hun bladeren.
Ontwerper Merle Bergers stelde met plantenextracten een serie geuren – Attract, Repel en Defend – samen. Met deze geuren nodigt ze bezoekers uit bewust waar te nemen en stil te staan bij wat planten ons vertellen.
Naast een geurenserie in flesjes, ontwierp zij de installatie Lingua Planta die via een mist van geuren de taal van planten verspreidt.
Ode aan de Lindeboom | Meerstammigheid
De Lindeboom is misschien wel de ultieme stadsboom voor de klimaat adaptieve stad. Ze geeft een lichte schaduw, waardoor ze voor verkoeling zorgt zonder het licht weg te nemen. De laatste jaren heeft de Linde bewezen heel goed bestand te zijn tegen droogte. Daarnaast is de Lindeboom van belang voor biodiversiteit in de stad: ze is een leverancier van nectar en stuifmeel en trekt veel insecten aan, met name bijen. Het vallend blad van de Linde wordt snel omgezet door micro-organismen, waarmee voedingstoffen voor andere planten vrijkomen en de Linde bijdraagt aan een gezonde bodemopbouw. De naam van de stad Tilburg is mogelijk afgeleid van Tilia, de Latijnse naam van de Linde.
Bij een boom denken we meestal aan een stam met daarboven de kroon. De voorkeursvorm die (Linde)bomen krijgen, verandert door de tijd. Vroeger werden Lindes gesnoeid als leibomen, ten behoeve van schaduw en privacy. Daarnaast kennen we de Linde als rechte laanboom, voor een statige uitstraling. Momenteel is er een beweging onder landschapsarchitecten naar het werken met meerstammige bomen. Dit wordt als visueel interessant gezien, met meer beleving vanwege het natuurlijke karakter van de vorm.
Met dank aan boomkwekerij Ebben.
Deze expositie van Kunstloc Brabant kwam tot stand in samenwerking met STUDIO REDD. Met bruiklenen van Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen, Prisma & Studio Assisië en een genereuze bijdrage in de realisatie van een levende groene expositie laag door Van Helvoirt Groenprojecten, Sempergreen, Grasveld Tuin- en Landschapsarchitecte en Boomkwekerij Ebben.
Meer weten over de rol van makers bij de ontwikkeling van stadsnatuur?
Neem contact met mij op. Bekijk ook het kennisartikel Ontwerp en aanpak van stadsnatuur.
