Trends & Ontwikkelingen

Tot en met 30 november is het mogelijk om subsidie aan te vragen via de Europese Commissie op het gebied van mobiliteit. Artiesten en culturele professionals kunnen een aanvraag indienen met een voorstel om een project uit te voeren met een partner naar keuze in een land van Creative Europe, dat niet hun land van verblijf is. Het project moet twee van de volgende doelen nastreven: verkennen, creëren, leren en verbinden.

Vanaf 1 januari 2025 wordt het budget voor de Film Production Incentive voor high-end series verhoogd van 7,5 naar 9 miljoen Euro per jaar. Goed nieuws, want Nederland is sterk op het gebied van kwalitatief hoogwaardige series.

Cijfers over het jaar 2023 laten zien dat het productievolume van high-end series opnieuw flink toenam en steeg naar bijna € 80 miljoen. Gezien de grote belangstelling voor de Production Incentive voor series, zijn er komend jaar 3 rondes voor series in plaats van 4 rondes. Op deze manier is er per aanvraagronde meer geld beschikbaar en is er met € 3 miljoen de mogelijkheid het maximaal aan te vragen bedrag toe te kennen aan een high-end serie. De Netherlands Film Production Incentive is bedoeld om internationale samenwerking, professioniële groei en productieactiviteit in Nederland te stimuleren.

De oppositie deed dinsdag tijdens een debat een laatste poging om de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB duidelijk te maken dat ze een doodlopend pad bewandelen met het belastingplan. “Denk er nog eens goed over na. Dit belastingplan is een heel breekbaar vaasje en kan straks zomaar stranden in de Eerste Kamer”. Met deze ongebruikelijk harde waarschuwing maakte SGP-leider Chris Stoffer, gesteund door CU-Kamerlid Pieter Grinwis, duidelijk waar de coalitie met dit belastingplan staat: helemaal alleen. Vrijwel de hele oppositie dreigde dinsdag tegen het plan te stemmen, wat nog niet eerder is voorgekomen.

De waarschuwing was evenwel niet besteed aan de grootste coalitiepartij, de PVV. Kamerlid Elmar Vlottes prees in alle toonaarden het gepresenteerde belastingplan voor 2025. In het plan worden de belastingtarieven, -kortingen en aftrekposten en de koopkracht voor 2025 geregeld. Het kabinet is onder meer van plan om de btw op sport, cultuur, boeken, kranten en tijdschriften te verhogen van 9 naar 21 procent.

Het is al jaren een probleem in de elektronische muziekindustrie: producers worden zwaar ondergewaardeerd én onderbetaald. Met technoproducties verdien je heel erg weinig. Het is een pijnlijk groot contrast met de inkomsten van dj’s: een headliner van een festival kan makkelijk tienduizenden euro’s verdienen met één set, terwijl producers het met stuivers moeten doen. Waar de muziek nou echt vandaan komt, daar staan veel mensen niet bij stil. Veel danceproducers zijn daar supergefrustreerd over, en terecht.

In de afgelopen paar jaar probeerde de industrie een oplossing te formuleren voor dit grote probleem. Technogigant, mainstage-dj en producer DVS1 begon in 2021 het software-bedrijf Aslice, dat ervoor moest zorgen dat de opbrengsten van de muziek zouden terugvloeien naar de maker, en lanceerde dit jaar ook nog de campagne ‘Support the Sound’ waar Dekmantel en clubs als Fuse en Bassiani aan meewerkten. Deze campagne was er om ervoor te zorgen dat producers beter beloond werden voor hun werk.

Ook een nieuwe campagne vecht voor erkenning voor producers die in de schaduw staan van andere, meestal bekendere, dj's die hun tracks draaien. De campagne Respect the Creators, die is gelanceerd en wordt gesteund door de Association For Electronic Music (AFEM), is erop gericht om minder bekende dj's erkenning te geven op sociale media door dj's, promoters en andere platforms. De campagne is simpel: het vraagt ​​dj's en platforms om, wanneer ze een video van een optreden of een mix posten en de muziek niet van hen is, de artiesten te taggen en de volledige namen van de tracks te vermelden in het bericht. 

Minister Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wil geen extra geld vrijmaken voor Opera Zuid. Dat bleek maandag tijdens het cultuurdebat in de Tweede Kamer. Het gezelschap heeft per jaar 1,7 miljoen euro extra nodig om te kunnen blijven bestaan. GroenLinks-PvdA roept de minister in een motie op om toch met aanvullende middelen te komen. Op dinsdag 19 november wordt daarover gestemd. 

In de Tweede Kamer werd maandag gedebatteerd over de cultuurbegroting van het kabinet. Meer geld wordt niet uitgetrokken, maar minister Bruins wil wel voorspellingen van de cultuursector over de gevolgen van gevreesde btw-verhoging onderzoeken. Op de cultuurbegroting van 1,4 miljard euro wordt in totaal 10 miljoen euro structureel bezuinigd, als onderdeel van het voornemen van de coalitie om op rijkssubsidies te bezuinigen. De grootste pijn zit bij de btw-verhoging, en bij organisaties die ondanks een goede beoordeling geen vierjarige subsidie krijgen.

Maar er is weinig ruimte bij dit begrotingsdebat, of, daarover verschillen de inzichten: weinig bereidheid ruimte te vinden. Minister Eppo Bruins (NSC) van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap herhaalt keer op keer dat hij geen geld heeft, en dat hij organisaties zoals de Club van 59 (inmiddels 57), zoals de verzamelde culturele instellingen zich noemen die buiten de boot vielen bij het Fonds Podiumkunsten, geen valse hoop wil geven door toe te zeggen dat hij naar geld zal zoeken. 

Rosanne Hertzberger (NSC) denkt dat Nederland „cultureel verarmt” door de plannen van het kabinet. Er worden „rotmaatregelen” genomen, vindt ze, „vooral de btw”. Bruins gaat tóch laten onderzoeken welke gevolgen de btw-verhoging op cultuur gaat hebben. Of, tenminste: hij gaat berekeningen die de cultuursector zelf heeft gedaan „extern laten valideren”. 

Dit onderzoek voorziet dat de sector jaarlijks 350 miljoen euro aan inkomsten misloopt, door een stapeling van maatregelen, daar kijkt de cultuursector tegenop. Want echt cultuurbeleid heeft het kabinet Schoof nog niet geformuleerd. Het beleid van Bruins blijft erop gericht „te zorgen voor een hoogwaardig cultureel aanbod in heel Nederland”, schrijft hij in antwoorden op kamervragen van Mohandis. Hij doet dat, zegt hij, onder andere via de cultuursubsidies van de culturele basisinfrastructuur (BIS) en de Rijkscultuurfondsen.

Er komt geen extra geld voor theater-, opera- en dansgezelschappen als De Warme Winkel, Orkater en Holland Opera. Dat betekent dat de 59 organisaties die zich hadden verenigd in de Groep van 59 vanaf 2025 een groot deel van hun financiering kwijtraken.

Deze podiumgezelschappen kregen tot dit jaar subsidie via het Fonds Podiumkunsten, maar door gewijzigde beoordelingscriteria van het fonds vallen er veel gevestigde namen buiten de boot. Zij kregen wel een positieve beoordeling van het fonds, maar vielen onder de zogeheten zaaglijn. Er is slechts een beperkt bedrag aan subsidie beschikbaar en alleen de gezelschappen met de meeste punten komen daarvoor in aanmerking.

Het gevolg is dat de zogeheten middengroep er nu tussenuit valt waardoor een gat ontstaat tussen de grote en kleine gezelschappen. De middengroepen zijn belangrijk voor de doorstroming van jong talent. Daarbij hebben de middelgrote gezelschappen al een publiek opgebouwd, wat belangrijk is voor de theaters. Zij vrezen voor halflege zalen als zij te veel nieuwkomers moeten programmeren die het publiek nog niet kent. Met 11 miljoen per jaar waren de gezelschappen geholpen, maar dat geld heeft minister Eppo Bruins van OCW niet. Bruins zei dat hij ‘serieus’ gaat kijken naar versimpeling en verlenging van de subsidieperiode voor de hele sector, een veelgehoorde wens. Het aanvragen van geld is een berg werk voor de organisaties en kost ze samen telkens 100 miljoen euro.

Minister Eppo Bruins (NSC) van Cultuur gaat laten beoordelen of de btw-verhoging en andere kabinetsmaatregelen de culturele sector 200 tot 350 miljoen euro per jaar gaan kosten. Acteurs, musici, schrijvers en andere cultuurmakers protesteren al maanden tegen de inkomstenklap. Het was de grootste handreiking die Bruins de oppositie maandag deed in het eerste debat over cultuurbeleid dat de Tweede Kamer in bijna anderhalf jaar voerde. Oppositielid Mohammed Mohandis (GL-PvdA) hield Bruins voor dat hij ‘geen toeschouwer van de eigen plannen kan blijven’ door steeds alleen maar te zeggen dat de maatregel pijnlijk is voor de cultuursector. 

Bruins wil nu begin volgend jaar de eigen berekeningen van belangenorganisatie Kunsten ’92 wel laten ‘valideren’. Hoeveel zo’n beoordeling uithaalt is de vraag, want de Tweede Kamer stemt binnenkort al over de btw-verhoging. Maar in de Eerste Kamer heeft het kabinet geen meerderheid. Het kan tot vertraging leiden, waardoor de beoordeling van het ministerie van Cultuur een rol in de discussie zou kunnen gaan spelen. 

Alle pogingen van Kamerleden om Opera Zuid meer subsidie te geven of de 57 goed beoordeelde gezelschappen en festivals te redden waar te weinig budget voor is, liepen categorisch vast op de mededeling: ‘Ik heb niet meer geld liggen.’ Verder verwees hij alle opmerkingen over de scheve uitkomst van de subsidieronde voor provincies als Drenthe en Zeeland naar een volgende vergadering, als de Kamercommissie zelf weer mede de regels opstelt voor de subsidieverdeling vanaf 2029.

Het CPNB kwam zaterdag met een nieuwe actie om de BTW verhoging tegen te gaan: Geen boete op lezen. Op 13 november praat de Tweede Kamer over de geplande btw-verhoging op boeken, kranten en cultuur. De mensen die maanden geleden de petitie tegen de BTW verhoging tekende kregen afgelopen zaterdag een oproep om komende woensdag, 13 november in Den Haag te komen protesteren. de CPNB schrijft:

“Na de vele acties van iedereen in het boekenvak, is het nu tijd voor ons, de lezer, om de regering te laten weten dat we de btw-verhoging op boeken een waardeloos idee vinden! Kom woensdag 13 november aanstaande om 09:00 uur met je favoriete boek naar de ingang van de Tweede Kamer in Den Haag. We organiseren een lees-in als protest tegen de boete op lezen! Door samen te lezen laten we zien hoe belangrijk wij het vinden dat lezen voor iedereen betaalbaar en toegankelijk blijft."

Eerst al geen oud papier meer mogen ophalen, straks een btw-verhoging en nu een bezuiniging van de gemeente Duiven op subsidies voor amateurkunst. Theo van Schaik van de Loose muziekvereniging Excelsior is verontwaardigd, net als bestuursleden van andere culturele verenigingen. ,,Zo kunnen we onze maatschappelijke rol niet meer vervullen. We spelen bij kermis en carnaval en andere gelegenheden, geven muziekles in groep 5 van de basisschool en in het Huis van Loo spelen we voor dementerenden."

Pers, publiek en theaterwereld koesteren De Warme Winkel. ‘Het gezelschap dat de afgelopen tien jaar het gevaarlijkste theater van de grote zaal maakte’, schrijft kunstenaar Dries Verhoeven in de Theaterkrant. Het Fonds Podiumkunsten (FPK), de belangrijkste financier, denkt daar anders over. Bij de vierjaarlijkse subsidietoekenning maakte het FPK bekend dat De Warme Winkel geen subsidie meer krijgt. 

Wat De Warme Winkel overkomt, staat niet op zichzelf. Meer gezelschappen met een goede reputatie krijgen geen geld meer. Orkater, Wunderbaum, Holland Opera, Pynarello, Holland Baroque, om er een paar te noemen. Bij de Warme Winkel betkend dit dat ze niet meer investeren in talentontwikkeling, de decors zullen kleiner moeten en er zullen minder mensen op het toneel staan en alle medewerkers op kantoor krijgen ontslag. 

De Warme Winkel heeft net als andere theatergezelschappen een bezwaarprocedure aangespannen tegen de besluiten van het FPK. Daarnaast is het een van de gezelschappen in de zogeheten ‘groep van 59’. Die bestaat uit 59 organisaties die de Tweede Kamer vragen 10,9 miljoen euro extra vrij te maken, zodat de groep die er nu tussenuit valt toch verder kan. Een groep cultuurwethouders uit het hele land doet een dringende oproep aan de Tweede Kamer om deze groep, die ‘van onschatbare waarde’ is, een jaar subsidie als overbrugging te geven, zodat ze de tijd krijgen om andere financiering te vinden. Op 11 november zal blijken of de Kamer gevoelig is voor de noodkreet. Dan spreken zij onder meer over de 10,9 miljoen euro die de 59 organisaties hadden aangevraagd, maar niet kregen.

De oppositie in de Tweede Kamer noemt het ‘willekeur’ en mogelijk zelfs ‘rancunepolitiek’ dat het kabinet de btw wil verhogen voor sport, cultuur, kranten, boeken en logies. Maar de coalitie beweegt nog steeds niet. D66 kondigt alvast aan tegen het volledige Belastingplan voor 2025 te stemmen als er geen alternatief komt voor de 2,3 miljard euro die de btw-verhoging vanaf 2026 moet opleveren. Volgens D66-Kamerlid Hans Vijlbrief is dit een ‘weeskind’ onder de ingediende belastingplannen. De sectoren sport, cultuur, kranten, boeken en logies lijken ‘willekeurig’ gekozen, en eigenlijk wil geen van de coalitiepartijen deze btw-verhoging van 9 naar 21 procent, constateert hij.

In de Tweede Kamer is het debat relatief eenvoudig, want de coalitie heeft er een meerderheid. Maar de Eerste Kamer is zeer kritisch over de btw-verhoging. In de senaat heeft de coalitie geen meerderheid en kan het Belastingplan zomaar sneuvelen. De coalitie komt er acht stemmen tekort. Het kabinet moet die stemmen krijgen om het Belastingplan erdoor te krijgen. In de senaat wil de hele oppositie dat het omstreden btw-plan wordt losgetrokken van het Belastingplan. Dat adviseert ook de Raad van State. Maar Heinen wil dat niet doen. Het parlement moet zowel het ‘zoet’ als het ‘zuur’ tegelijk behandelen, vindt hij. Of het kabinet met deze houding het Belastingplan door de Eerste Kamer krijgt, zal blijken.

Gorinchem krijgt zijn Cultuurhuis, met bibliotheek en een zaal met vierhonderd stoelen. De schouwburg, die al enkele jaren leegstaat, mag van de gemeenteraad voor een bedrag van 8 miljoen euro worden verbouwd. De benodigde theatertechniek voor voorstellingen met licht en geluid, zit er niet in. Dat is een belangrijke kostenbesparing. Een petitie van culturele instellingen en verenigingen trok de twijfelaars over de streep. Met uitzondering van het CDA stemde de raad donderdag in met het plan van burgemeester en wethouders. 

Zo’n dertig vertegenwoordigers van culturele instellingen met grote financiële zorgen spraken woensdagavond Amsterdamse raadsleden toe. ‘Eerst had ik een hulpvraag, nu slaak ik een noodkreet.’ Van Orkater, Over het IJ-festival, het Nederlands Blazers Ensemble via Theater Rast tot de Tolhuistuin: hun boodschap is duidelijk. Zonder extra financiële ondersteuning verliezen makers hun werk, verliest Amsterdam cultureel kapitaal, worden opgebouwde netwerken afgebroken en vallen instellingen om. De vierjaarlijkse verdeling van het Amsterdamse cultuurgeld van jaarlijks 160 miljoen euro leidt altijd al tot discussie. Het is namelijk nooit genoeg voor alle instellingen die erop hopen. 

Brabant hoeft niet te rekenen op een flinke rijksbijdrage voor cultuur de komende jaren. Omgerekend komt het neer op nog geen 8 euro per inwoner. Dat is fors minder dan in andere provincies. In Groningen gaat het om bijna 30 euro per inwoner, in Noord-Holland zelfs ruim 86 euro. Brabant doet samen met andere provincies een klemmend beroep op politiek Den Haag om de cultuursubsidies beter te verdelen.

“Het is ons als Brabant al heel lang een doorn in het oog dat de meerjarige cultuursubsidies van de Rijksoverheid voor het overgrote deel in de randstad landen", zegt gedeputeerde Bas Maes. "Ook de komende periode tot aan 2028 gaat er per hoofd van de bevolking meer dan tien keer zoveel geld naar Noord-Holland dan naar onze provincie. Dat is niet meer uit te leggen."

Op maandag 11 november 2024 debatteert de Tweede Kamer – voor het eerst sinds bijna anderhalf jaar – over cultuur. Op de volle agenda staat ook de cultuurbegroting voor 2025. Kunsten ’92 luidt in een brief aan de cultuurwoordvoerders opnieuw de noodklok over de opeenstapeling van zorgwekkende kabinetsmaatregelen die op ons afkomen. Drie zaken springen het meest in het oog: de beperking van de loon- en prijsindexatie, de korting op het gemeentefonds en de btw-verhoging.

Daarnaast wijst Kunsten ‘92 de Kamerleden op de effecten van de subsidieverdeling voor de cultuurnotaperiode 2025 – 2028. Wat betreft de korte termijn roept Kunsten ‘92 de Kamer op om de onherstelbare stelselschade die hierdoor ontstaat te voorkomen. Voor de lange termijn geeft Kunsten ’92 suggesties om het systeem van geld verdelen duurzamer te maken.

In de komende dagen wordt er gesproken met een aantal cultuurwoordvoerders van zowel de coalitie als de oppositie. Dan gaat het ook over de culturele arbeidsmarkt en over de gevolgen (vooral voor de beeldende kunstsector) van de aangekondigde bezuinigingen op internationale culturele samenwerking. Morgen is er een technische briefing in de Tweede Kamer, over de impactanalyse die in opdracht van private financiers, gemeenten en de kunst- en cultuursector (waaronder het Cultuurfonds en Kunsten ’92) is uitgevoerd.

 

Investeringen in cultuur moeten evenrediger over het land verdeeld worden. Er zijn in Nederland nog steeds omvangrijke verschillen in de regionale spreiding van landelijke gesubsidieerde culturele infrastructuur. Nu de adviezen voor meerjarensubsidies voor de periode 2025-2028 zijn gepubliceerd, ziet de regio dat bijsturing op geografische spreiding noodzakelijk blijft. Noord-Nederland staat hierin niet alleen, ook de provincies Flevoland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg roepen de Tweede Kamer op om bij te sturen in de verdeling van de cultuurgelden.

De voorgestelde bezuinigingen op cultuur kunnen rampzalig zijn voor de sector. De btw-verhoging zou cultuur ontoegankelijk maken voor veel mensen. Het is daarom tijd voor actie, vinden Overijssel en Gelderland. In een brief delen gedeputeerden maandag hun zorgen met minister Eppo Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Dat ministerie gaat bezuinigen op cultuur, bewegingsonderwijs en de publieke omroep. Organisaties die subsidie krijgen, moeten het de komende jaren doen met minder geld. Een bedrag van ruim 360 miljoen gaat de komende jaren bespaard worden. Vooral kleine organisaties in zwakke gebieden gaan hierdoor in zwaar weer komen, is de angst.

Volgens Gedeputeerde Tijs de Bree (PvdA) van oa cultuur in Overijssel is cultuur van supergroot belang. ,,Artikel 22. Cultuur staat in onze grondwet. De overheid moet zorgen voor culturele ontplooiing. Dat is een grondrecht en dat willen we graag aan de minister duidelijk maken. Wij zien mogelijkheden om cultuur te versterken en toegankelijk te houden. Daarover willen wij met de minister in gesprek gaan.’’ De vrees is namelijk dat de bezuinigingen een domino-effect zullen hebben. 

Als onderdeel van onze nieuwe rubriek GELD!? van Cultuur+Ondernemen gingen Daisy Zwartepoorte, Rubén Dario Kleimeer en Jeffrey Arts met elkaar in gesprek over het thema geld. Aan de hand van prikkelende stellingen bespreken ze hoe ze over geld praten en of humor daarbij helpt of juist niet. Ze delen hun visie op de rol van geld als succesfactor en bespreken of geld verdienen hen afleidt van hun creativiteit. Een boeiend gesprek over de impact van geld op hun kunstenaarschap. Met de rubriek GELD!? willen Cultuur+Ondernemen het onderwerp geld bespreekbaar maken en kunstenaars inspireren om een gezonde en prettige relatie met geld in hun beroepspraktijk te ontwikkelen.

Blijf podiumkunstenaars die vanaf 2025 hun structurele rijkssubsidie verliezen nog minstens 1 jaar ondersteunen. Na de kunstenaars zelf, doen nu ook cultuurwethouders uit het hele land deze dringende oproep bij de Minister van OCW en de Tweede Kamer. De getroffen makers zijn volgens de wethouders van ‘onschatbare waarde’ voor hun gemeenten. Met een jaar extra ondersteuning krijgen ze de tijd en ruimte om andere financieringsbronnen te vinden.

De wethouders, uit onder andere Tilburg, Rotterdam, Dordrecht en Amersfoort, komen met name op voor de zogenoemde ‘groepvan59‘. Dat zijn 59 podiumkunstenaars, instellingen en festivals die afgelopen zomer van het Fonds Podiumkunsten een positief advies kregen, maar geen geld vanwege het beperkt beschikbare budget. 

108.219 ‘cultuuroptimisten’ hebben een petitie ondertekend tegen de cultuurplannen van het Kabinet. De petitie is een initiatief van We Are Public oprichter Bas Morsch, die de handtekeningen op 5 november overhandigde aan de commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van de Tweede Kamer.

De petitie kaart de geplande btw-verhoging aan, maar is breder ook een waarschuwing over de manier waarop cultuur steeds verder wordt gemarginaliseerd door de politiek. ‘Met hun plannen zetten de regeringsleiders de identiteit van alle Nederlanders op het spel.’ Morsch ging bij de overhandiging in gesprek met Kamerleden Mohammed Mohandis (GroenLinks/PVDA), Rosanne Hertzberger (NSC), Harmen Krul (CDA), Pepijn van Houwelingen (FvD), Christianne van der Wal (VVD) en Ilana Rooderkerk (D66). Ze spraken over de btw-verhoging en het algemene belang van cultuur in de maatschappij.

In de periode van 7 tot en met 19 november zullen de zes Rijkscultuurfondsen van Nederland gezamenlijk een bezoek brengen aan de zes eilanden in het Caribisch deel van het Koninkrijk: Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Dit gezamenlijke initiatief volgt op eerdere bezoeken door de fondsen, die zowel individueel als deels gezamenlijk plaatsvonden. Tijdens deze bezoeken hebben de fondsen waardevolle inzichten verzameld over de behoeften en wensen van lokale makers, instellingen en culturele organisaties. 

Het doel van dit gezamenlijke bezoek is om de opgedane kennis en ervaringen terug te koppelen aan de betrokken partijen op de eilanden. Deze terugkoppeling wordt aangeboden in de vorm van een inspirerend programma op elk eiland, inclusief een bezoek aan een lokale culturele instelling, individuele afspraken en netwerkbijeenkomsten.

In de derde ronde van de Netherlands Film Production Incentive van 2024 zijn bijdragen verleend aan in totaal 33 producties voor een totaalbedrag van € 13,2 miljoen. Het gaat om 17 speelfilms, 6 documentaires, 6 dramaseries en 4 documentaireseries, waarvan 13 internationale coproducties. In de derde realiseringsronde van 2024 zijn 12 projecten geselecteerd voor een bijdrage: 6 speelfilms, 3 documentaires, 1 korte animatie en 2 experimentele projecten.

Acht internationale coproducties met een Nederlandse bijdrage ontvangen een bijdrage. Twee van deze projecten ontvangen steun uit het samenwerkingsverband tussen het Nederlands Filmfonds en het Vlaams Audiovisueel Fonds.

Op 4 november ontving Opera Zuid de beschikkingsbrief van de minister van OC&W (Eppo Bruis, NSC) over de subsidie van het operagezelschap ontvangen, die het bestaan van gezelschap in gevaar brengt. Opera Zuid dreigt te verdwijnen door een ernstig tekort aan subsidie. In deze beschikking negeert de minister de oproep van de Raad voor Cultuur om “Opera Zuid actief te willen ondersteunen met aanvullende financieringsmogelijkheden, zodat er een reële oplossing komt voor de instelling”. Het door Opera Zuid gevraagde subsidiebedrag was € 3.500.000,-, terwijl er € 1.888.300 zal worden toegekend.

De beschikking van de minister stelt Opera Zuid voor verplichtingen die onuitvoerbaar zijn binnen de toegekende middelen. De Raad voor Cultuur schrijft: “met nog minder producties en kortere tournees kan de instelling niet in haar basisfunctie blijven voorzien”. De minister geeft geen gevolg aan het bovenstaande, en de gevolgen hiervan zijn volgens Opera Zuid rampzalig en onherstelbaar. 

Door het vertrek van staatssecretaris Folkert Idsinga (NSC, Belastingen) loopt het debat over de btw-verhoging die het kabinet wil doorvoeren vertraging op. Dat zou op 4 november plaatsvinden, maar wordt uitgesteld. Dat komt de vele critici van dat plan goed uit. Maandagochtend zou de Tweede Kamer zich buigen over de fel bekritiseerde btw-verhoging die het kabinet door wil voeren. Vanaf 2026 gaat dat tarief omhoog: op boeken, op sportabonnementen, op hotels, in de cultuursector, op kranten en op festivals. De weerstand is groot. Nog voor het debat was protest uit de sectoren te horen, die overigens al maanden klinkt.

Het debat wordt waarschijnlijk aanstaande vrijdag gehouden, de tijd dringt. Alle belastingplannen van het kabinet moeten nog voor de kerst door de Tweede én de Eerste Kamer. Want hoewel de btw-verhoging in 2026 in moet gaan, gelden vanaf 1 januari 2025 al nieuwe belastingtarieven.

Suiker duurder maken, de tabaksaccijns verhogen, het belasten van watergebruik voor grote bedrijven. Tegenstanders van de aanstaande btw-verhoging op sport, cultuur, media, boeken en hotels droegen de afgelopen tijd allerlei alternatieven aan. Maar niet één van de voorstellen kon alle coalitiepartijen bekoren. Het kabinet-Schoof wil vanaf 2026 de belasting op sport, cultuur, media, boeken en hotels verhogen van 9 naar 21 procent. De maatregel moet in totaal ruim twee miljard euro extra belastinginkomsten opleveren. Voor bioscoopbezoek, dagrecreatie en campingverblijf blijft het lage btw-tarief van 9 procent gelden.

Sinds Prinsjesdag proberen oppositiepartijen het kabinet op andere gedachten te brengen, omdat PVV, VVD, NSC en BBB lieten blijken evenmin blij te zijn met de bezuinigingsplannen. Het kabinet daagde de oppositie uit om met een aantrekkelijk alternatief te komen, zodat de maatregel heel misschien kon worden ingetrokken. Vrijdag liet Tweede Kamerlid Hans Vijlbrief (D66), die namens de oppositie met het kabinet onderhandelde over een alternatieve dekking, aan het Algemeen Dagblad weten dat het hem niet is gelukt om de btw-verhoging van tafel te krijgen. „Niemand wilde dit, maar het komt er toch. Het zit muurvast”, aldus Vijlbrief.

Mentale gezondheid staat volop in de belangstelling, toch dreigt sluiting voor het Museum van de Geest. Deze maand kunnen de salarissen van de tien vaste medewerkers nog betaald worden, daarna is de toekomst onzeker. Het museum, met locaties in Haarlem en Amsterdam, heeft overal aangeklopt voor geld. Er werden subsidies aangevraagd en de grote loterijen zijn benaderd, net als de Haagse politiek. Maar vooralsnog kregen ze nul op het rekest. “We kregen over het algemeen prachtige rapporten terug van subsidieverstrekkers, maar geen geld.” 

Dat het museum kwaliteit levert, wisten ze al. In 2022 won het nog de prestigieuze European Museum of the Year Award. Twee jaar eerder was de locatie in Haarlem, het historische Dolhuys waar vroeger ‘krankzinnigen’ werden ondergebracht, na een grondige verbouwing door koningin Máxima heropend. De vaste tentoonstelling werpt licht op de geestelijke gezondheid met moderne kunst, historische objecten en vooral veel persoonlijke verhalen. Hoe glashelder het nut van het museum voor Valk ook is, het voortbestaan hangt aan een zijden draadje. De heropening viel midden in coronatijd en het museum ging al snel weer voor lange tijd dicht. Nu kampt het, net als vele culturele instellingen, met enorme kostenstijgingen voor energie, onderhoud en salarissen. 

Nederland telt drie grote gesubsidieerde operahuizen, hoewel ‘groot’ relatief is. De drie beschikbare subsidiepotjes in de basisinfrastructuur (‘bis’, de jaarlijkse rijkssubsidie), zijn ruwweg gedefinieerd als: een potje voor grootschalige opera met internationale allure, een voor een operagezelschap met landelijk bereik, en een specifiek voor de regio zuid-Nederland. Dat is met de in het leven roepen van de bis ooit zo gegroeid om drie bestaande operagezelschappen te kunnen subsidiëren: De Nationale Opera krijgt het eerste potje, de Nederlandse Reisopera de tweede, en Opera Zuid de derde.

Maar wat ooit een oplossing was om de drie gezelschappen in leven te houden, bijt Opera Zuid intussen in de staart. De potjesdefinities ‘rechtvaardigen’ een scheve subsidieverhouding: voor elke euro die Opera Zuid in de periode 2025-2028 ontvangt, krijgt de Reisopera er drie en De Nationale Opera iets meer dan zestien. Maar waarom zou de Reisopera wel heel Nederland bedienen, en Opera Zuid niet. Opera Zuid vroeg voor de komende bis-periode 3,5 miljoen subsidie aan, 85 procent meer dan het subsidieplafond. Hoewel de Raad voor Cultuur adviseerde het gezelschap inderdaad meer ‘armslag’ toe te kennen om aan de minimale eisen te kunnen blijven voldoen, krijgt het gezelschap geen subsidieverhoging. 

En dus luidt Opera Zuid op 4 november maandag in een persbericht opnieuw de noodklok, nadat het gezelschap dat in december vorig jaar ook al deed. Voor de kleine twee miljoen per jaar zegt het geen volwaardig opera-aanbod te kunnen produceren, waardoor opheffing dreigt. Het gezelschap voelt zich verslagen, omdat de Raad voor Cultuur juist een dringende oproep aan de minister had gedaan om ‘Opera Zuid actief te willen ondersteunen met aanvullende financieringsmogelijkheden, zodat er een reële oplossing komt voor de instelling’.  

Filmhuis en culturele broedplaats LAB-1 is bij een subsidieaanvraag ten onrechte genegeerd door de Stichting Cultuur Eindhoven. Dat vinden exploitanten Kees en Chris de Zeeuw. Zij hebben nu hun bezwaar voorgelegd aan de gemeentelijke bezwarencommissie. LAB-1 diende eerder dit jaar voor de periode 2025-2028 een aanvraag in voor een subsidiebedrag van 95.000 euro per jaar, bedoeld om de activiteiten van de zaak die aan de Keizersgracht zit te verbreden. Maar tot teleurstelling van vader en zoon De Zeeuw besloot Cultuur Eindhoven, de stichting die de cultuursubsidies namens de gemeente verdeelt, het verzoek van LAB-1 ‘niet-ontvankelijk’ te verklaren.

Daarmee is de aanvraag volgens Kees de Zeeuw ten onrechte niet inhoudelijk beoordeeld. Want, zo stelde hij donderdag tijdens een hoorzitting van de bezwarencommissie in het stadhuis, de reden waarom de aanvraag niet in behandeling is genomen, deugt niet. Cultuur Eindhoven besloot de aanvraag namelijk niet in behandeling te nemen omdat LAB-1 volgens de stichting niet over een onafhankelijk bestuur en/of onafhankelijke raad van toezicht beschikt. Volgens de door Cultuur Eindhoven gehanteerde code of governance is dat een voorwaarde om voor subsidie in aanmerking te komen. De Zeeuw bestrijdt dat. Volgens hem is zo’n vorm van bestuur en/of toezicht niet per se een vereiste voor een subsidieaanvraag omdat de BV achter LAB-1 juridisch gezien ‘een kleine rechtspersoon is’. ,,Wij voldoen aan alle eisen.”

De oppositie kwam met ‘meer dan tien alternatieven’ voor de btw-verhoging op onder meer sport, cultuur en media, maar de coalitie houdt vooralsnog vast aan het plan. Op 4 november protesteren acteurs, schrijvers en hoofdredacteuren opnieuw bij de Tweede Kamer. Het is een van de minst populaire maatregelen die het kabinet-Schoof aankondigde: de verhoging van de btw op sport, cultuur, media, boeken en hotelovernachtingen. Het is een plan waar ook de coalitie zelf niet bepaald voor warmloopt. Bij geen van de vier coalitiepartijen stond het gehele pakket aan verhogingen in het verkiezingsprogramma. PVV, VVD, NSC en BBB zetten tijdens eerdere debatten de deur voor de oppositie dan ook voorzichtig op een kier om met alternatieven te komen.

Toch zit er nog altijd geen schot in de zaak. Het is een tegenslag voor de sectoren die door de btw-verhoging worden getroffen. Zij grijpen een commissiedebat over de belastingplannen maandag aan om hun onvrede kenbaar te maken. In de Kamer zullen onder meer acteurs Huub Stapel en Gijs Scholten van Aschat, cabaretier Sanne Wallis de Vries, schrijvers Tommy Wieringa en Saskia Noort en de hoofdredacteuren van AD en De Telegraaf aanwezig zijn. Het is wel de vraag of het btw-plan maandag in de Kamer daadwerkelijk ter sprake komt. Door het aftreden van de staatssecretaris van Fiscaliteit Folkert Idsinga (NSC) afgelopen vrijdag is de verantwoordelijk bewindspersoon afwezig en omdat er nog geen vervanger is, kan de Kamer eigenlijk niet over de kwestie in debat. Wanneer het debat ook plaatsvindt, D66-Kamerlid Hans Vijlbrief heeft al aangekondigd nog een ‘laatste poging’ te doen om het kabinet te overtuigen toch af te zien van de btw-verhoging. 

Kamp Vught krijgt meer geld om volgend jaar door te komen. Die extra bijdrage is wel eenmalig, onderstreept verantwoordelijk staatssecretaris Vincent Karremans. De andere vier herinneringscentra die naast kamp Vught geld krijgen, zijn kamp Westerbork, Kamp Amersfoort, het Oranjehotel en het Indisch Herinneringscentrum. Jeroen van den Eijnde, directeur van Kamp Vught, liet in een verklaring weten dat de belangstelling voor het verhaal van Kamp Vught steeds groter wordt. "Maar wij zijn niet berekend op sterke groei en uitbreiding van taken. Al jarenlang bestaat het vaste team uit 9,5 formatieplaatsen. Die verhouding knelt steeds meer."

Het Stimuleringsfonds opent op 31 oktober de regeling Experiment. De regeling is bedoeld voor kleinschalige, experimentgedreven projecten op het gebied van vormgeving, architectuur en digitale cultuur. Het maximale aanvraagbedrag bedraagt € 10.000 en er is in deze ronde € 125.000 beschikbaar. Aanvragen worden behandeld op volgorde van indienen. Hierbij geldt het moment waarop de aanvraag compleet is.

Cultuur en kunst maken het mensen mogelijk elkaar te begrijpen, en dat is precies wat dit kabinet niet wil, schrijft Mees Koningswijk: ‘Sinds er sprake is van het verhogen van de btw op cultuur, boeken en sport, zie ik veel discussies tussen cultuurliefhebbers en tegenstanders van cultuursubsidies. Dan gaat het vaak over de vraag of kunst en cultuur primaire levensbehoeften zijn. De btw-verhoging op kunst en cultuur gaat iedereen aan. 

In mijn beleving is kunst, cultuur en creativiteit precies wat op dit moment nodig is om nader tot elkaar te komen. Ik denk dat dit kabinet er veel baat bij heeft de kunst- en cultuursector dwars te zitten, want dit kabinet heeft alleen bestaansrecht door de wig die is gedreven tussen burgers. Het heeft er geen belang bij ons dichter bij elkaar te brengen. Ik geloof ook niet dat dit kabinet de cultuur van ons land wil beschermen door vluchtelingen te weren, want dan zouden ze de sector niet verder benadelen door haar minder toegankelijk te maken voor iedereen. Het kabinet is een veel groter gevaar voor onze cultuur dan de vluchteling. Als er één ding is wat we kunnen leren van kunst, cultuur en creativiteit, is het dat we op een magisch mooie wijze kunnen ontdekken dat we niet zoveel van elkaar verschillen als we denken.'