Trends & Ontwikkelingen

Na een succesvol 2024 zetten zet Brabant C de financieringsmix ASML x Brabant C voort in 2025, € 2,5 miljoen wordt beschikbaar gesteld. Deze regeling biedt opnieuw kansen voor mooie cultuurprojecten waar iedereen in de regio van kan genieten. ASML x Brabant C ging begin 2024 van start en heeft al mooie resultaten opgeleverd zoals Halloween Oirschot, GLOW in de regio en Wildpark komt naar je toe.

De index van de Best Presterende Bibliotheek is een initiatief van Mark Deckers. In het dagelijks leven is hij bestuurssecretaris bij Rijnbrink en voert vanuit die functie menig onderzoek uit.  Drachten | Smallingerland, Katwijk en ZINiN Hellendoorn mogen zich volgens Deckers de top-3 Best Presterende Bibliotheken van Nederland noemen. 

Ze staan zelden in de schijnwerpers, maar zijn vaak een onmisbare schakel in de voorstellingen die we in het theater zien: dramaturgen. Met de huidige forse cultuurbezuinigingen wordt hun positie bedreigd. Theatermaker Casper Vandeputte: 'Een dramaturg is iemand die de dingen heel precies ziet voor wat ze zijn: soms op het frustrerende af. En is daarmee een cruciale schakel in een artistiek proces.’

Vraag tien dramaturgen wat een dramaturg is, en je krijgt zeker tien verschillende antwoorden: van omgevallen boekenkast tot intern criticus, van kameleon tot bruggenbouwer. Het werk van de dramaturg is moeilijk te kaderen. De invulling van het vak hangt af van de voorstelling, de regisseur, het gezelschap en de dramaturg zelf natuurlijk. Dramaturgen maken zich volgens Ricarda Franzen, coördinator van de masteropleiding dramaturgie aan de UvA, toenemende zorgen. ‘Dat een invloedrijke, grote instelling als Ita de dramaturgieafdeling opheft wordt door onze studenten gezien als een heftig signaal. Het bevestigt het idee dat de dramaturgen bij bezuinigingen als eerste afvallen.’

Kunsthal Rotterdam meldt een bezoekrecord in 2024. Er kwamen 320.000 bezoekers op de tentoonstellingen en evenementen af, dat is een stijging van 10.000 ten opzichte van het topjaar 2023. De tentoonstellingen werden door het publiek hoog gewaardeerd, met een 8,7 voor DIVA en een 9+ voor Ai Weiwei: In Search of Humanity. Gemiddeld komt 85% van de Kunsthalbezoekers uit Nederland, de overige 15% bestaat uit internationale bezoekers. Bijzonder is dat de Kunsthal niet alleen een brede diversiteit aan bezoekers aantrekt, maar ook veel jongeren. 

Boekenkrant.com wordt deze maand gearchiveerd door de KB Nationale Bibliotheek. Deze archivering is onderdeel van het initiatief van de KB om een selectie van Nederlandse websites te bewaren voor toekomstig onderzoek. “Websites bevatten vaak waardevolle informatie die niet analoog verschijnt en die ten gevolge van de grote ‘omloopsnelheid’ het risico loopt voorgoed verloren te gaan,” zo laat Peter de Bode, van de afdeling Webarchivering van de KB de redactie van Boekenkrant.com weten. “Dat websites als ‘digitaal erfgoed’ het behouden waard zijn, is internationaal erkend in het Unesco Charter on the Preservation of the Digital Heritage uit 2003.”

In de eerste Design Innovation Update van CLICKNL wordt verkend hoe ontwerpers bijdragen aan duurzame leefomgevingen waarin mens en natuur centraal staan. In de Design Innovation Update ‘Leefomgevingen’, geschreven door Twan Eikelenboom, wordt de vraag gesteld hoe ontwerpers hun ontwerpkracht kunnen inzetten om een duurzame toekomst te realiseren. Het blijkt keer op keer dat ontwerpkracht een veelzijdig en krachtig middel is om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. 

De Design Innovation Updates zijn tot stand gekomen op basis van de inzichten die werden gedeeld tijdens de CLICKNL Design Innovation Sessions tijdens de Dutch Design Week 2024. Deze sessies benadrukten de veranderende rol van ontwerpers, die zich ontwikkelen van makers van producten en diensten naar bruggenbouwers voor maatschappelijke veranderingen.

Producenten speelfilms, lange animatiefilms en documentaires kunnen vanaf nu een aanvraag indienen voor de Bijdrage Positionering en Publiek. Met deze bijdrage zijn ze in staat om externe experts in te schakelen om de positionering, doelgroepen en visie op het uitbrengen van hun projecten te helpen bepalen. Doel van deze regeling is om de aansluiting op de beoogde publieksdoelgroepen te versterken.

Op dinsdag 14 januari om 10:00 openen de regelingen Vormgeving, Architectuur en Digitale cultuur. Voor de beleidsperiode 2025-2028 heeft het Stimuleringsfonds deze regelingen vernieuwd en wordt er gewerkt met aangepaste aanvraagprocedures en aangescherpte kaders. 

De aanvraagprocedure is voortaan opgedeeld in twee fases, waarvan de eerste op 14 januari om 10:00 CET opent en op 23 januari 17:00 CET sluit. We beperken het aantal aanvragen dat we in behandeling nemen door hier een maximumaantal voor vast te stellen. Na de sluitingsdatum worden de aanvragen op volgorde van binnenkomst getoetst aan de ingangseisen en in behandeling genomen tot het vastgestelde maximumaantal is bereikt. Als je aanvraag in fase I volledig is, voldoet aan de ingangseisen en het maximumaantal aanvragen nog niet is bereikt wordt deze in behandeling genomen voor fase II en kan je je aanvraag verder uitwerken. Je krijgt hiervoor vier weken de tijd. Aanvragen die in fase II volledig zijn uitgewerkt en nog steeds voldoen aan de ingangseisen worden ter beoordeling voorgelegd aan de adviescommissie.

De nieuwe beleidsplanperiode is van start gegaan. Onder de titel 'Voorbij het centrum, voorbij de norm' blijft het Mondriaan Fonds zich in 2025-2028 inzetten voor een veelzijdige en veerkrachtige beeldende kunst- en erfgoedsector. Het regelingenpakket blijft grotendeels ongewijzigd.  Een belangrijke wijziging is dat de regeling Kunst Verbinding in het voorjaar wordt vervangen voor de nieuwe regeling Kunst Erfgoed Festivals, die gericht is op de presentatie van beeldende kunst en/of erfgoed op een festival of een vergelijkbaar evenement. Later in het jaar volgt de open oproep Erfgoed Media Digitaal, voor het ontwikkelen van presentaties en activiteiten met digitale media om de betrokkenheid van het publiek bij historische verhalen te stimuleren.

Dansgezelschap WArd/waRd kan rekenen op financiële steun van de gemeente Tilburg. Voor de periode 2025-2028 is een bedrag van 360.000 euro toegekend, dat is 90.000 euro per jaar. Het gezelschap van de Vlaamse choreograaf Ann Van den Broek is sinds begin 2024 thuis in Tilburg en krijgt ook subsidie van de landelijke overheid: jaarlijks 485.000 euro. Het gezelschap, dat bekend staat om zijn hoge artistieke kwaliteit, zal een belangrijke rol spelen in het culturele leven van de stad, zo vinden B en W van Tilburg. De komst van WArd/waRD betekent dat veel van hun internationale producties voortaan in Tilburg in première zullen gaan, wat de stad aantrekkelijker maakt als cultuurstad. 

 Joong! is maandagavond uitgeroepen tot Helmondse Held van 2024. De jongerenorganisatie is daarmee de opvolger van De Helmondse Musical, die vorig jaar de prijs won. Joong! is een lokale beweging die streeft naar meer culturele evenementen voor jongeren in Helmond. Het kan dan gaan om een festival, het openen van een jeugdhonk of een jongerenatelier. De cheque ter waarde van 2500 euro werd uitgereikt tijdens de nieuwjaarsreceptie van de gemeente Helmond.

Het Nieuwe Maan Festival, waarin wetenschap en cultuur samenkomen, gaat zijn derde jaar in. Een maand lang zijn ‘Maanredes’, concerten en voorstellingen bij te wonen, de meeste in het Parktheater. Artificial intelligence en het verschil tussen echt en nep komen vaak aan bod.

Het Missiemuseum in het Limburgse Steyl gaat vijf menselijke schedels uit Papoea-Nieuw-Guinea vooralsnog niet teruggeven. Reden: de lokale bevolking heeft er geen behoefte aan. De schedels zijn begin vorige eeuw verzameld door missionarissen van de Congregatie van het Goddelijk Woord. Ze belandden in het Missiemuseum, waar ze tot op de dag van vandaag in een vitrine liggen. Conservator Paul Voogt besloot herkomstonderzoek te doen naar de vijf schedels in zijn Missiemuseum. 

Op 1 februari vindt de uitreiking van de eerste Esther Jansma Poëzieprijs plaats in De Bibliotheek Nieuwegein. Deze prijs wil ‘aanjagers’ van de dichtkunst in het Nederlands en Vlaams taalgebied eren. In aanmerking komen niet-professionele, maar vrijwillige personen die de dichtkunst faciliteren door  dichters een te podium bieden, talentontwikkeling te faciliteren of die op een andere wijze te stimuleren. De prijs is vernoemd  naar dichter, prozaschrijver en archeoloog Esther Jansma (24 december 1958), die aan de stille krachten achter de poëzie altijd grote waarde heeft gehecht. De eerste winnaar van de prijs is Wim van Til, bezieler en behoeder van het Poëziecentrum Nederland  (PcN) in Nijmegen. 

Korte voorstellingen en een lekkere lange pauze met appeltaart en tijd om te knutselen. Dat is het geheim van Taarttheater in cultureel centrum Pand P in Eindhoven. Een nieuw concept speciaal voor de jongste theaterbezoekers met een korte spanningsboog. Theatermakers Bob Jacobs en Babette Holtmann zijn de bedenkers. 

Het Cultuurfonds Noord-Brabant draagt in het laatste kwartaal van 2024 voor € 212.749 bij aan 42 bijzondere cultuur- en natuurprojecten in de provincie. Een overzicht van de toekenningen staat op de website van de provincie Noord-Brabant. 

In 2024 is de culturele beleidsomgeving gekenmerkt door tegenslagen, waarbij cultuur bewust is uitgesloten van duurzame ontwikkelingsagenda’s. De politieke erkenning van cultuur was in 2024 teleurstellend, met cultuur die werd gedegradeerd tot een hulpmiddel voor andere beleidsgebieden. De Europese Commissie heeft nieuwe prioriteiten gepresenteerd, waarbij cultuur nauwelijks wordt genoemd, behalve als onderdeel van cultureel erfgoed. In veel lidstaten zijn de afgelopen maanden aanzienlijke bezuinigingen op de publieke financiering voor cultuur doorgevoerd,

De arbeidsomstandigheden in de culturele sector blijven fragiel, met veel onzekerheid en beperkte middelen. Zij blijven een prioriteit op EU-niveau en worden geïntegreerd in het nieuwe strategische kader voor cultuur dat momenteel wordt ontwikkeld. 

Het rapport ‘Practices of Care and Wellbeing in Contemporary Dance’ belicht meerdere manieren waarop dans bijdraagt ​​aan het maatschappelijk welzijn. Dans draagt bij aan het welzijn van de samenleving door het verbeteren van motorische vaardigheden, pijnbeheersing, cardiovasculaire fitheid, geheugen en het verminderen van angst en depressie. Ook heeft dans voordelen in schoolomgevingen, waar het communicatie-, motorische en cognitieve vaardigheden verbetert en sociale cohesie bevordert. Daarnaast kan dans helpen bij mensen die te maken hebben met gedwongen verplaatsing, trauma en rouw.

Ondanks de positieve impact van dans op de samenleving, ervaren dansprofessionals vaak onzekerheid en stress door onregelmatige werkomstandigheden en gebrek aan financiële stabiliteit. Het rapport roept op tot betere erkenning en ondersteuning van dansers om hun welzijn te verbeteren.

Maatschappelijke initiatieven houden culturele goededoelenorganisaties, zoals stichtingen op het gebied van erfgoed en klassieke muziek, financieel op de been. Een blik op de vrijwillige bijdragen van particulieren, bedrijven, loterijen en fondsen aan cultuur.

Bedrijven leverden in 2022 de grootste financiële bijdrage aan cultuur, gevolgd door loterijen. Het Cultuurfonds ontving €21,7 miljoen uit nalatenschappen in 2022.  De €29 miljoen uit nalatenschappen kan hoger uitkomen doordat niet alle erfenissen zijn geregistreerd bij toezichthouder CBF. Van de goededoelenorganisaties die zijn geregistreerd bij het CBF ontving alleen KWF Kankerbestrijding meer. Van de huishoudens gaf 9% geld aan cultuur in 2022. De gemiddelde donatie van huishoudens aan cultuur bedroeg €77 in 2022. In 2020 was dit nog €93. Dit is een daling van zo’n 17%. De private bijdragen aan cultuur bedroegen in 2022 in totaal €389 miljoen, tegenover €1648 miljoen van de overheid.

Kunst heeft positieve effecten op de gezondheid van mensen. Ook medewerkers in de gezondheidszorg hebben er baat bij. Ferdy Steger en Astrid van Hest uit Boxtel pakken de uitdaging op om daar wat mee te doen. Het was wachten op wetenschappelijk bewijs, en dat is nu geleverd door professor dr. Tineke Abma uit het Leids academisch ziekenhuis LUMC. Zij heeft aangetoond dat kunst een positieve invloed heeft op gezondheid: patiënten worden ontspannener en ervaren minder stress door het zien van kunst. Die conclusie was een reden voor Steger en Van Hest om in actie te komen.

Van Hest nam contact op met Abma. ,,Zij is hoogleraar Kunst en Zorg en heeft haar onderzoek op patiënten gericht. Bijvoorbeeld mensen met dementie en patiënten in ziekenhuizen. Ze liet me weten dat ze nog niet is toegekomen aan het onderzoeken van zorgmedewerkers. En juist op die groep willen wij ons richten.” Zorgpersoneel dus, met de focus op verpleegkundigen.

Kantoor, huiskamer, soep-punt, hulppunt, leerplek en vergeet al de boeken niet – de eerder uitgeklede bibliotheek bloeit op. Een jaar lang volgde NRC op drie plekken de bieb. Vooral in de regeerperiode van Rutte II (2012-2017), een kabinet dat streng bezuinigde op cultuur, werden de afgelopen tien jaar veel bibliotheken gesloten of uitgekleed. Nu keert het tij. In 2015 kwam er een ‘bibliotheekwet’, waarin een bredere maatschappelijke taak voor de bibliotheek werd vastgelegd. Uit een evaluatie in 2020 bleek dat dat vruchten afwierp, met één kanttekening: er verdwenen nog steeds vestigingen, waardoor te veel Nederlanders op te grote afstand van een bibliotheek woonden. Per 1 januari 2026 krijgen gemeenten daarom een ‘zorgplicht’.

Ondertussen ondergaat de bieb een gedaanteverwisseling. De bibliotheek is er om contact met de overheid makkelijker te maken, voor ouderen die moeite hebben met de digitalisering, voor vragen over geld of over opvoeden, de bieb is er om eenzaamheid en laaggeletterdheid tegen te gaan, als ontmoetingsplek, voor debat, als middel tegen polarisering. 

Tot op het einde van zijn leven wijdde schrijver Guus Luijters zich aan de letteren. Zijn laatste publiek oproep luidde: ‘Lees, want de kabouters doen het niet voor je en er is maar weinig tijd, terwijl er veel boeken zijn.’ Hij omschreef zichzelf in juni, in een afscheidsinterview in Het Parool, nog als "een beetje een rare schrijver". Nooit had hij namelijk een groot publiek gekregen of was hij het onderwerp van jubelende recensies. Toch zagen uitgevers naar eigen zeggen "altijd iets" in datgene wat de vrijdag overleden Guus Luijters wilde schrijven. De Amsterdamse schrijver en dichter overleed op 81-jarige leeftijd.

Op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) doet het CBS al een aantal jaren onderzoek naar de cultuuruitgaven van gemeenten en provincies, gebaseerd op de gemeentelijke en provinciale jaarrekeningen. De cijfers over 2023 werden onlangs gepubliceerd. Ze geven een goed beeld van het belang dat lokale overheden hechten aan cultuurbeleid. En dat is relevant omdat gemeenten en provincies de belangrijkste investeerders in cultuur zijn, belangrijker dan het Rijk. In 2023 tekenden ze samen voor ruim €2,6 miljard, tegen krap 1 miljard voor cultuur op de Rijksbegroting.

Een primeur in de kunstwereld: het eerste papieren tijdschrift over AI-kunst, The AI Art Magazine, is gelanceerd. De eerste editie van het blad toont vijftig AI-kunstwerken, geselecteerd door tien menselijke juryleden en één AI-jurylid, Xiaomi. Volgens uitgever Mike Brauner zal het AImagazine dienstdoen als een ‘essentieel verslag van een transformatief moment in de kunstgeschiedenis’.

Volgens Brauner is het doel van het magazine tweeledig. Aan de ene kant willen de makers het publieke bewustzijn over de nieuwe en soms nog wat mysterieuze samenwerking tussen kunstenaars en AI vergroten en kritisch reflecteren op de vraag hoe kunstenaars om moeten gaan met nieuwe technologieën. Tegelijkertijd hopen ze een platform te creëren waar gevestigde en beginnende kunstenaars die met AI werken de ruimte krijgen om hun kunst te delen. 

Suzanne Dikker gaat naar aanleiding van het verschijnen van Wicked Kunsteducatie in gesprek met Melissa Bremmer en Emiel Heijnen. Het boek is een praktische handleiding die je helpt om in het ontwerpproces terecht te komen en tegelijkertijd onderwijskundige voeding vanuit de kunsten biedt. Emiel Heijnen en Melissa Bremmer, beiden lector kunsteducatie en docent aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK), zijn ervan overtuigd dat het altijd de kunsten zelf moeten zijn die het ijkpunt vormen binnen kunstonderwijs en niet het onderwijs zelf. Of het nu gaat om primair of speciaal onderwijs, HBO, MBO of museumeducatie – kunst biedt relevante thema’s en werkstrategieën om door, met en in kunst te kunnen leren.