Trends & Ontwikkelingen

Voor Eindhovense amateurkunstverenigingen blijft het de komende tijd schipperen met het vinden van ruimte voor repetities en uitvoeringen. Dat Pand P vanaf komende zomer maandenlang dichtgaat vanwege een grondige verbouwing, helpt daar niet aan mee. Dat bleek ook dinsdagavond tijdens een raadsvergadering, waarin het gebrek aan ruimte voor amateurkunst ter sprake kwam. De raadsfracties van Volt en de Partij voor de Dieren riepen cultuurwethouder Saskia Lammers (GroenLinks) op om snel met alternatieve plekken te komen. Volgens de twee partijen kunnen het CKE (Kunst & Cultuur Eindhoven) en buurthuizen nu ‘niet voorzien in de vraag naar betaalbare en geschikte locaties'.

Als Overbetuwe in de periode 2026-2036 cultuurbeleid in de benen wil houden, moet de raad daar ook geld voor beschikbaar stellen. Een stelling van wethouder cultuur en erfgoed Evert Westerbeek, dinsdagavond tijdens een zogeheten rondetafelgesprek met de gemeenteraad. Een scherpe stelling van Westerbeek die het rondetafelgesprek nog begon met de mededeling dat het vooral over cultuurbeleid zou moeten gaan en niet om bezuinigingen. Maar al snel bleek dat de raadsleden niet echt met die beperking uit de voeten konden. Overbetuwe trekt jaarlijks rond de 380.000 euro voor cultuurbeleid en erfgoed uit. Wat neerkomt op 7,72 euro per inwoner. Ver onder het landelijk gemiddelde.

Overbetuwe moet het cultuurbeleid voor de komende tien jaar nog vaststellen en neemt daar pas later dit jaar een besluit over. De avond was dan ook vooral bedoeld om Westerbeek een idee te geven welke kant de raad met het cultuur en erfgoedbeleid op wil. Daarbij werd, zonder zich op geld vast te willen leggen, vooral benadrukt dat het toegankelijk maken van cultuur voor basisschoolleerlingen, middelbare scholieren en minima belangrijk wordt gevonden.

De gemeenteraad in Maastricht is akkoord met de 100.000 euro die het stadsbestuur wil overmaken aan Opera Zuid. Het gezelschap heeft een miljoen nodig om ook de tweede productie dit jaar te kunnen financieren. Wethouder Frans Bastiaens had al eerder bevestigd dat er toezeggingen zijn van andere partijen voor zo’n negen ton al, als de gemeente ook mee instemde. En dat gebeurde; alleen eenmansfracties 50PLUS en M:OED stemden tegen. Ook komt er op initiatief van Volt een lobbystrategie die ervoor moet zorgen dat het landelijke cultuurbeleid in 2029 gunstiger uitpakt voor deze regio. 

Op 26 maart 2025 vindt het commissiedebat Financiën decentrale overheden plaats. Kunsten ’92 heeft hiervoor, mede namens de Federatie Instandhouding Monumenten en de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, een aantal urgente punten en suggesties onder de aandacht van de Tweede Kamerleden gebracht. De partijen maken zicht net als de VNG ernstig zorgen dat door de korting op het gemeente- en provinciefonds een disbalans ontstaat in de verantwoordelijkheden van de verschillende overheden.

Samenwerking tussen verschillende overheden is essentieel voor onze sectoren gezien de verantwoordelijkheden en investeringen in cultuur, cultureel erfgoed en de herinrichting van Nederland. Kunst, cultuur en cultureel erfgoed zorgen immers voor een fijne leefomgeving en zijn dragers van zowel het welzijn als welvaart in kernen, dorpen en steden. Kunsten '92 doet een oproep om de doelstellingen voor cultuur wettelijk vast te leggen. 

Het effect in de boekhandel is op 20 maart al opvallend: de afzet van Nederlandstalige boeken tijdens de eerste dagen van de Boekenweek is 14% hoger in vergelijking met de gemiddelde weekafzet in 2025. Het Boekenweek-effect is nóg duidelijker als we inzoomen op Nederlandstalige fictie; de afzet gaat hier richting een verdubbeling gaat (+80%) in vergelijking met de gemiddelde week in 2025. Samen met KVB Boekwerk-SMB/GfK meet de CPNB – de organisatie achter de Boekenweek – ook een mooie stijging van de cijfers ten opzichte van vorig jaar. 

In november 2023 presenteerde de Nederlandse Unesco Commissie het adviesrapport On(ver)vangbaar: de innovatieve kracht van the culture. Ruim een jaar later blikken Martin van Engel en Lisanne Bedaux in Boekman terug op de totstandkoming van het advies en de impact ervan. Daarnaast kijken zij vooruit naar de vervolgstappen en de plannen voor de komende jaren. 

Voor wie nog niet bekend is met de term: the culture is een dynamisch cultureel ecosysteem dat het middelpunt vormt van het culturele leven van jonge, en inmiddels ook middelbare, generaties. De uitingsvormen zijn divers, van ontwerp, waaronder streetwear en graphic design, tot beeldende kunst en muziek, zoals hiphop, rap en dj’en. De beweging is sterk verankerd in postkoloniale migratie en (afro-) diasporische productie. Dit maakt dat de uitingsvormen van the culture vooral zichtbaar zijn in stedelijke gebieden en migrantenwijken, waar het de ruimte krijgt om te bloeien. 

Hiphop is meer dan muziek alleen, het is een verzetscultuur, een beweging, een levensstijl, aantrekkelijk voor jongeren met uiteenlopende achtergronden. Aafje de Roest schrijft over de waarde van hiphop voor hiphopliefhebbers. Hiphop heeft allerlei uitingsvormen, waaronder stijl, taal en esthetiek. Hiphop bestaat uit vier kernelementen: rappen (ook wel MC’ing), dansen (breaking), dj’en en graffiti ‘schrijven’ (graffiti writing). Inmiddels wordt daar vaak (het vergaren en delen van) ‘kennis’, knowledge, als ‘vijfde element’ bijgevoegd.

Hiphop promoot sociale rechtvaardigheid en vertolkt de behoeften van historisch gemarginaliseerde gemeenschappen. Het is een verzetscultuur die ook op nieuwe plekken mensen trekt. Vanaf 2015 betreedt in Nederland een hyperpopulaire generatie hiphopartiesten het podium. Het collectief New Wave, met artiesten als Frenna, Lijpe en Ronnie Flex speelt daarbij een grote rol.

Jongeren staan onder druk in onze prestatiemaatschappij en de zorgen om hun mentale gezondheid en fysieke gezondheid zijn groot. Er zijn lange wachtlijsten in de GGZ, de Jeugdzorg staat sterk onder druk, de woningmarkt is krap en deze generatie gaat het slechter krijgen dan hun ouders. Hoe kunnen we kunst en cultuur inzetten voor de bevordering van de mentale gezondheid van jongeren? Kunstloc Brabant zet zich in 2024 in om de toegang tot kunst en cultuur voor jongeren te vergroten. In een artikel staan verschillende initiatieven op een rij en wordt kennis gedeeld. 

Het kabinet legt van 2026 tot 2029 ca 200 miljoen euro een bezuiniging op provinciale taken op, wat direct impact heeft op voorzieningen voor inwoners en bedrijven. Dit is het gevolg van het beleidsvoornemen uit het Hoofdlijnenakkoord om Specifieke Uitkeringen (SPUK’s) om te zetten naar fondsuitkeringen. Vooruitlopend daarop heeft het kabinet een generieke 10 procent korting doorgevoerd, zonder onderbouwing of reële besparing op de uitvoeringslasten, en zonder de daadwerkelijke grootschalige omzetting van de SPUK’s. De bezuiniging raakt in veel gevallen de grote maatschappelijke opgaven waar ook dit Kabinet voor aan de lat staat. Provincies roepen het kabinet daarom op de bezuiniging terug te draaien en dat SPUK’s alsnog worden omgezet naar fondsuitkeringen.

In de nieuwe editie van de Cultuurkrant van het LKCA een artikel over buitenschoolse muziekeducatie. Steeds meer instellingen voor buitenschoolse muziekeducatie zijn gedwongen hun aanbod te verschralen omdat hun kosten de pan uit rijzen. Valt het tij te keren? Drie spelers uit het veld vertellen hoe zij op deze ontwikkelingen reageren. Janeke Wienk en Gert Biesta geven hun visie op de waarde van cultuureducatie, Janine Stubbe (bijzonder hoogleraar Arts and Well-being aan de Erasmus Universiteit) zet vol in op onderzoek naar de effecten van culturele interventies in de zorg, en De Proeftuin Cultuurcoördinatoren MBO doet er alles aan om cultuureducatie in het mbo geen ondergeschoven kindje te laten zijn.

Vanuit de cultuursector klinkt steeds vaker de roep om een wettelijke ‘zorgplicht voor cultuur’ voor lokale en provinciale overheden. In een reeks van vier artikelen brengen LKCA-onderzoekers Luud Goossens en Arno Neele in kaart wat de impact van zodanige verplichtende wetgeving is of zou kunnen zijn. In deze Cultuurkrant deel één: Wat kunnen we leren van de bibliotheken? In de rubriek Achter de cijfers stelt onderzoeker Arno Neele vast dat gemeenten ondanks mooie ambities relatief steeds minder geld besteden aan cultuureducatie. Met het ‘ravijnjaar 2026’ nog in het verschiet, belooft dat niet veel goeds.

Op 13 maart vond het netwerkevent van Podiumkunstnet plaats. Een uitgebreid verslag met video stream staat op hun website. Netwerkmanager Johan Oomen, tevens hoofd Onderzoek en Erfgoed bij Beeld & Geluid, opende het evenement. Aan de hand van vier use cases liet hij zien hoe AI momenteel binnen het erfgoeddomein wordt ingezet: het genereren van metadata, het verbeteren van zoekfunctionaliteit, het herkennen van patronen en de toepassing van generatieve AI. In het tweede deel van zijn presentatie ging Johan Oomen dieper in op het concept ‘Culture for AI’, waarbij hij manieren belichtte waarop publieke organisaties kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van verantwoorde AI-oplossingen. Piek Knijff volgde Johan op met de grote, soms angstwekkende vraag over ‘ethiek’ en AI. Kan het, mag het, is het wenselijk? 

Wat hebben een theaterpremière uit 2014, een jazzconcert op de radio en een dansvoorstelling op een festival in 2023 met elkaar gemeen? Het zijn allemaal evenementen in de podiumkunstensector. Veel instellingen hebben materialen en informatie over evenementen: voorstellingen, concerten, festivals of radio- en tv-uitzendingen. Wat is er nodig om deze gegevens goed met elkaar te verbinden? Een werkgroep zocht het uit. 

Een gedeelde definitie en een entiteitenmodel helpen bij het beschrijven van evenementen, maar duidelijke instructies zijn minstens zo belangrijk. Daarom verzamelt Podiumkunst.net deze instructies in het RDA applicatieprofiel. Het Podiumkunst.net applicatieprofiel vertaalt RDA naar de praktijk van de podiumkunsten. De werkgroep gaat dit applicatieprofiel aanpassen en uitbreiden met voorbeelden van evenementen. 

Met zijn poëziedebuut de richting is richting omleiding wint Bob Vanden Broeck de Debutantenprijs 2025. De prijs (een voortzetting van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs) wordt toegekend door Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, het ene jaar aan een prozadebuut, het andere jaar aan een poëziedebuut.

In woonzorgcentrum De Hoven in Lelystad is een bijzonder project van start gegaan. De Kubus organiseert daar een reeks creatieve lessen voor ouderen, waaronder schilderen, zang en zitdansen. Een initiatief dat niet alleen zorgt voor plezier en creativiteit, maar ook bijdraagt aan het verminderen van eenzaamheid. “Op oudere leeftijd neemt de overvloed aan ideeën niet af, slechts de mogelijkheid om ze uit te drukken,” aldus toneelschrijver Karl Gutzkow. Die quote prijkt bovenaan de flyer van het project – en vormt de kern van deze bijzondere lessenreeks.

De gemeente speelt een belangrijke rol in het faciliteren van de keten van talentontwikkeling. Dat gebeurt op verschillende niveaus. Dit doen zij door ervoor te zorgen dat kinderen en jongeren op school en in de wijk kennis kunnen maken met cultuur (niveau 1: kennismaking), vervolgens hun talenten kunnen ontdekken bij een centrum voor de kunsten, amateurkunstverenigingen en culturele initiatieven als hiphopcrews en spoken-word collectieven (niveau 2: verkenning). Met festivals, optredens en events wordt vervolgens een podium geboden aan talenten die al een stap verder zijn in hun ontwikkeling (niveau 3: verdieping) en in theaters, musea en podia staan vervolgens de professionals die een nieuwe generatie inspireren met hun muziek, kunst en voorstellingen (niveau 4: professionalisering). Grote namen in de culturele sector zijn vaak begonnen in lokale initiatieven, van een jeugdtheaterschool tot een rapcollectief in de wijk, lokale talenten maken inwoners trots. 

Door als gemeente te investeren in toegankelijke, inspirerende en duurzame culturele voorzieningen – zoals buurtcentra, bibliotheken en broedplaatsen – versterk je gemeenschappen. Het zorgt ervoor dat er plekken zijn waar mensen samenkomen en zich thuis voelen. Daarnaast speelt cultuur een belangrijke rol bij gebiedsontwikkeling. Tenslotte is cultuur niet alleen een verrijking van het dagelijks leven, maar ook een belangrijke motor voor de economische ontwikkeling van een gemeente. 

Voor het eerst in 26 jaar vindt Art Rotterdam niet plaats in Rotterdam Noord. De belangrijkste beurs voor hedendaagse kunst, die deze vrijdag voor publiek opent, is verhuisd van de Van Nelle Fabriek naar Rotterdam Ahoy ‘op Zuid’. Reden: de grote hal van de Van Nelle Fabriek waar elk jaar onder de titel ‘Prospects’ zo’n honderd startende kunstenaars exposeerden, was niet meer beschikbaar.

De verhuizing biedt voordelen, lees je op de site van de beurs. Niet alleen is er (meer) plek voor Prospects, de enorme ruimte van het evenementencentrum biedt ook plaats aan onderdelen als Sculpture Park, Intersections (grootschalige werken) en Projections (videokunst). Wegens ruimtegebrek werden die secties de afgelopen jaren niet tijdens iedere editie geprogrammeerd. Er zijn meer veranderingen. Zo duurt de beurs vanaf nu drie dagen in plaats van vier. Ook is de datum verschoven, van februari naar eind maart. Kunstbeurs Art Rotterdam wordt van 28 t/m 30 maart gehouden. 

Volgens Eurocommissaris Glenn Micallef komt cultuur tevoorschijn als de levensader van Europa, die innovatie en veerkracht stimuleert. Tijdens een bijeenkomst met stakeholders in Brussel onthulde de commissaris zijn visie om het cultuurbeleid opnieuw te definiëren, creativiteit te positioneren als een cruciaal mechanisme om wereldwijde uitdagingen aan te pakken en democratie te behouden. “Cultuur staat centraal in de Europese identiteit, een kracht die innovatie, aanpassing en maatschappelijke veerkracht aanjaagt.” De commissaris stelt voor omnationale verschillen te overbruggen en een meer geïntegreerd cultureel landschap te creëren.

Ruim vijfentwintig jaar nadat de Egyptische overheid besloot om het oude, overvolle Egyptische museum midden in Caïro niet te verbouwen, is het nieuwe archeologische museum dan toch open. Het Grand Egyptian Museum (GEM) ligt net buiten de hoofdstad in Giza, en is nu voor het grootste deel voor het publiek toegankelijk.

Als een groot langgerekt wezen strekt het GEM, het grootste museum ter wereld gewijd aan één enkele cultuur, zijn armen uit naar de bekende drie piramides van Giza in de verte. Om in de expositiezalen te komen moet de bezoeker eerst over een meer dan veertig meter brede trap omhoog naar de top van het gebouw die eindigt op een groot platform van waaraf de bezoeker een panoramisch uitzicht heeft op de piramides. Vanaf de derde etage, daalt de bezoeker dan vervolgens langzaam weer af. „Ze maken daarbij een historische reis van het begin van de faraonische geschiedenis tot aan het moment waarop Egypte werd ingelijfd in het Romeinse Rijk”

Het meest recente statistische rapport van Eurostat kwantificeert de economische voetafdruk van de Europese culturele en creatieve industrieën, met gedetailleerde informatie over het aantal ondernemingen, de toegevoegde waarde, de sectorale spreiding en de dominantie van kleine en middelgrote bedrijven in 2022. In de EU waren in 2022 2,03 miljoen culturele bedrijven actief, goed voor 6,3% van de commerciële economie. Iets meer dan de helft van alle culturele ondernemingen in de EU (51,5%) was gevestigd in vier EU-landen: Frankrijk (17,5%), Italië (12,5%), Nederland (12,0%) en Spanje (9,4%). Duitsland was verantwoordelijk voor het hoogste percentage van de toegevoegde waarde die door culturele ondernemingen in de EU werd gegenereerd (26,4% van het EU-totaal). 

Het belang van kleine en middelgrote bedrijven in de industrie wordt aangetoond door een extra studie. 78% van de werknemers in de creatieve, artistieke en entertainmentindustrieën van de EU was in 2022 werkzaam bij micro ondernemingen (minder dan 9 werknemers), gevolgd door kleine bedrijven (11,6%, tot 49 werknemers) en middelgrote bedrijven (6,5%, tot 249 werknemers). Slechts 3,9% werkt voor grote bedrijven.

DutchCulture en de British Council in Nederland zijn verheugd om een nieuwe driejarige samenwerking aan te kondigen die gericht is op het verdiepen van culturele relaties. In 2024 vonden meer dan 1200 activiteiten van Nederlandse kunstenaars en creatieve professionals plaats in het VK, waardoor het een van de topbestemmingen voor Nederlandse makers is. De samenwerking tussen de British Council en DutchCulture zal zorgen voor meer informatie en begeleiding voor Britse en Nederlandse kunstenaars en culturele professionals om hen te helpen bij de mobiliteit tussen het VK en Nederland. 

Met het kunstproject DAWG won de jonge kunstenaar Inne Feenstra zondag 23 maart 2025 de zevende Lucas Gassel Prijs, het jaarlijkse slotstuk van de expositie Fresh Cacao in De Cacaofabriek Helmond. In deze tentoonstelling krijgen geselecteerde, net afgestudeerde kunstenaars van academies uit het hele land, de gelegenheid te exposeren. Met zijn diploma van Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) vers op zak, nam een trotse Inne Feenstra de aanmoedigingsprijs mee naar huis voor zijn werk ‘DAWG’.

Met angst en beven wachten schouwburgen en popzalen gemeentelijke bezuinigingen af. Eén op de vijf houdt rekening met sluiting, andere vrezen dat het mes moet in de programmering. ‘Dit is desastreus voor aankomend talent.’

Het publiek is terug in de schouwburgen, concertzalen en poppodia, maar hun toekomst is nog verre van zeker. De kosten voor loon, energie of horeca-inkoop groeien bij het leeuwendeel harder dan de inkomsten. Tot overmaat van ramp kort het kabinet het gemeentefonds vanaf 2026 met €2,4 mrd. Daardoor hangen de culturele instanties bezuinigingen op gemeentelijke subsidies boven het hoofd, een van hun grootste inkomstenbronnen.

En ze hadden het al niet breed. De vereniging van schouwburgen en concertzalen (VSCD) peilde vorige week de financiële situatie bij leden. De instellingen die reageerden, geven aan nauwelijks financiële buffers te hebben. Gemiddeld zitten de reserves op 10% van de omzet, bij 30% zijn die minder dan 5% of zelfs negatief. Dat betekent dat er nauwelijks middelen zijn om tegenvallers op te vangen. De VSCD is zich sterk bewust van de risico’s, zegt interim-directeur Joost Kok. ‘De lobby richt zich de komende tijd op raadsleden: zorg ervoor dat je de culturele voorzieningen op peil houdt, blijf investeren in cultuur. Podia zijn kwetsbaar, maar tegelijkertijd noodzakelijk om een aantrekkelijke gemeente te zijn en te blijven.’

De grote literaire prijs (50.000 euro), zeg maar de Vlaamse pendant van de Libris en de Boekenbon Literatuurprijs, gaat dit jaar naar schrijfster Safae el Khannoussi. Met haar debuutroman Oroppa oogstte de Marokkaans-Nederlandse schrijfster het afgelopen jaar al uitzinnig enthousiaste recensies. Ze staat ook stevig gepositioneerd op de shortlist van de Libris, eveneens goed voor 50.000 euro, dus wie weet wat er nog meer in het vat zit. 

De vakjury koos Oroppa uit een stapel van 539 ingezonden boeken. ‘Het enige wat je als lezer kunt doen is je overgeven aan de roes van El Khannoussi’s rijke taal’, staat in het juryrapport. “En midden in die roes tref je vervolgens een scherpe analyse van Europa, een continent van onweerstaanbare belofte dat even verlokkelijk als wreed en éénkennig is. Zo toont El Khannoussi zich als een wereldlijk schrijver, die met grote autoriteit en zeer zelfzeker te werk gaat. Oroppa is een volstrekt unieke roman over de diepe sporen die trauma trekt, maar ook over veerkracht en vreugde. De Nederlandse taal heeft er een krachtige en ambitieuze stem bij.” 

Bij de Boon hoort ook een prijs voor het beste kinder- en jeugdboek. Die gaat dit jaar naar de Vlaamse Aline Sax met Wat ons nog rest.

Aan een klimrek hangen, tikkertje spelen en wandelen op een loopband voor een schilderij? Het kan in de nieuwe expo Doorzetters in Het Noordbrabants Museum, geopend door oud-wereldkampioene sprint Dafne Schippers. De expositie is een combinatie van kunst en bewegen. De bezoeker als actieve deelnemer. Het idee voor deze expositie is dan ook gebaseerd op een ervaring met een jonge bezoeker, vertelt hoofd collectie en tentoonstellingen, Ranti Tjan.

De Raad voor Cultuur start een adviestraject over hoe de financiering van de cultuursector breder en duurzamer kan worden. Hiervoor is de adviescommissie Financiering ingesteld. Deze commissie onderzoekt hoe de afstemming tussen publieke en private financiering beter kan worden georganiseerd en welke drempels overheden, financiers en culturele instellingen ervaren bij het aantrekken van privaat geld. De raad presenteert het advies naar verwachting kort na de zomer van 2025. 

Voor dit traject heeft de raad een commissie samengesteld met externe experts op het gebied van cultuurfinanciering en bestuurlijk-financiële vraagstukken. Gedurende het traject voert de commissie gesprekken met betrokkenen uit de sector om praktijkervaringen en inzichten op te halen.