Trends & Ontwikkelingen

In 2024 is de culturele beleidsomgeving gekenmerkt door tegenslagen, waarbij cultuur bewust is uitgesloten van duurzame ontwikkelingsagenda’s. De politieke erkenning van cultuur was in 2024 teleurstellend, met cultuur die werd gedegradeerd tot een hulpmiddel voor andere beleidsgebieden. De Europese Commissie heeft nieuwe prioriteiten gepresenteerd, waarbij cultuur nauwelijks wordt genoemd, behalve als onderdeel van cultureel erfgoed. In veel lidstaten zijn de afgelopen maanden aanzienlijke bezuinigingen op de publieke financiering voor cultuur doorgevoerd,

De arbeidsomstandigheden in de culturele sector blijven fragiel, met veel onzekerheid en beperkte middelen. Zij blijven een prioriteit op EU-niveau en worden geïntegreerd in het nieuwe strategische kader voor cultuur dat momenteel wordt ontwikkeld. 

Het rapport ‘Practices of Care and Wellbeing in Contemporary Dance’ belicht meerdere manieren waarop dans bijdraagt ​​aan het maatschappelijk welzijn. Dans draagt bij aan het welzijn van de samenleving door het verbeteren van motorische vaardigheden, pijnbeheersing, cardiovasculaire fitheid, geheugen en het verminderen van angst en depressie. Ook heeft dans voordelen in schoolomgevingen, waar het communicatie-, motorische en cognitieve vaardigheden verbetert en sociale cohesie bevordert. Daarnaast kan dans helpen bij mensen die te maken hebben met gedwongen verplaatsing, trauma en rouw.

Ondanks de positieve impact van dans op de samenleving, ervaren dansprofessionals vaak onzekerheid en stress door onregelmatige werkomstandigheden en gebrek aan financiële stabiliteit. Het rapport roept op tot betere erkenning en ondersteuning van dansers om hun welzijn te verbeteren.

Maatschappelijke initiatieven houden culturele goededoelenorganisaties, zoals stichtingen op het gebied van erfgoed en klassieke muziek, financieel op de been. Een blik op de vrijwillige bijdragen van particulieren, bedrijven, loterijen en fondsen aan cultuur.

Bedrijven leverden in 2022 de grootste financiële bijdrage aan cultuur, gevolgd door loterijen. Het Cultuurfonds ontving €21,7 miljoen uit nalatenschappen in 2022.  De €29 miljoen uit nalatenschappen kan hoger uitkomen doordat niet alle erfenissen zijn geregistreerd bij toezichthouder CBF. Van de goededoelenorganisaties die zijn geregistreerd bij het CBF ontving alleen KWF Kankerbestrijding meer. Van de huishoudens gaf 9% geld aan cultuur in 2022. De gemiddelde donatie van huishoudens aan cultuur bedroeg €77 in 2022. In 2020 was dit nog €93. Dit is een daling van zo’n 17%. De private bijdragen aan cultuur bedroegen in 2022 in totaal €389 miljoen, tegenover €1648 miljoen van de overheid.

Kunst heeft positieve effecten op de gezondheid van mensen. Ook medewerkers in de gezondheidszorg hebben er baat bij. Ferdy Steger en Astrid van Hest uit Boxtel pakken de uitdaging op om daar wat mee te doen. Het was wachten op wetenschappelijk bewijs, en dat is nu geleverd door professor dr. Tineke Abma uit het Leids academisch ziekenhuis LUMC. Zij heeft aangetoond dat kunst een positieve invloed heeft op gezondheid: patiënten worden ontspannener en ervaren minder stress door het zien van kunst. Die conclusie was een reden voor Steger en Van Hest om in actie te komen.

Van Hest nam contact op met Abma. ,,Zij is hoogleraar Kunst en Zorg en heeft haar onderzoek op patiënten gericht. Bijvoorbeeld mensen met dementie en patiënten in ziekenhuizen. Ze liet me weten dat ze nog niet is toegekomen aan het onderzoeken van zorgmedewerkers. En juist op die groep willen wij ons richten.” Zorgpersoneel dus, met de focus op verpleegkundigen.

Kantoor, huiskamer, soep-punt, hulppunt, leerplek en vergeet al de boeken niet – de eerder uitgeklede bibliotheek bloeit op. Een jaar lang volgde NRC op drie plekken de bieb. Vooral in de regeerperiode van Rutte II (2012-2017), een kabinet dat streng bezuinigde op cultuur, werden de afgelopen tien jaar veel bibliotheken gesloten of uitgekleed. Nu keert het tij. In 2015 kwam er een ‘bibliotheekwet’, waarin een bredere maatschappelijke taak voor de bibliotheek werd vastgelegd. Uit een evaluatie in 2020 bleek dat dat vruchten afwierp, met één kanttekening: er verdwenen nog steeds vestigingen, waardoor te veel Nederlanders op te grote afstand van een bibliotheek woonden. Per 1 januari 2026 krijgen gemeenten daarom een ‘zorgplicht’.

Ondertussen ondergaat de bieb een gedaanteverwisseling. De bibliotheek is er om contact met de overheid makkelijker te maken, voor ouderen die moeite hebben met de digitalisering, voor vragen over geld of over opvoeden, de bieb is er om eenzaamheid en laaggeletterdheid tegen te gaan, als ontmoetingsplek, voor debat, als middel tegen polarisering. 

Tot op het einde van zijn leven wijdde schrijver Guus Luijters zich aan de letteren. Zijn laatste publiek oproep luidde: ‘Lees, want de kabouters doen het niet voor je en er is maar weinig tijd, terwijl er veel boeken zijn.’ Hij omschreef zichzelf in juni, in een afscheidsinterview in Het Parool, nog als "een beetje een rare schrijver". Nooit had hij namelijk een groot publiek gekregen of was hij het onderwerp van jubelende recensies. Toch zagen uitgevers naar eigen zeggen "altijd iets" in datgene wat de vrijdag overleden Guus Luijters wilde schrijven. De Amsterdamse schrijver en dichter overleed op 81-jarige leeftijd.

Op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) doet het CBS al een aantal jaren onderzoek naar de cultuuruitgaven van gemeenten en provincies, gebaseerd op de gemeentelijke en provinciale jaarrekeningen. De cijfers over 2023 werden onlangs gepubliceerd. Ze geven een goed beeld van het belang dat lokale overheden hechten aan cultuurbeleid. En dat is relevant omdat gemeenten en provincies de belangrijkste investeerders in cultuur zijn, belangrijker dan het Rijk. In 2023 tekenden ze samen voor ruim €2,6 miljard, tegen krap 1 miljard voor cultuur op de Rijksbegroting.

Een primeur in de kunstwereld: het eerste papieren tijdschrift over AI-kunst, The AI Art Magazine, is gelanceerd. De eerste editie van het blad toont vijftig AI-kunstwerken, geselecteerd door tien menselijke juryleden en één AI-jurylid, Xiaomi. Volgens uitgever Mike Brauner zal het AImagazine dienstdoen als een ‘essentieel verslag van een transformatief moment in de kunstgeschiedenis’.

Volgens Brauner is het doel van het magazine tweeledig. Aan de ene kant willen de makers het publieke bewustzijn over de nieuwe en soms nog wat mysterieuze samenwerking tussen kunstenaars en AI vergroten en kritisch reflecteren op de vraag hoe kunstenaars om moeten gaan met nieuwe technologieën. Tegelijkertijd hopen ze een platform te creëren waar gevestigde en beginnende kunstenaars die met AI werken de ruimte krijgen om hun kunst te delen. 

Suzanne Dikker gaat naar aanleiding van het verschijnen van Wicked Kunsteducatie in gesprek met Melissa Bremmer en Emiel Heijnen. Het boek is een praktische handleiding die je helpt om in het ontwerpproces terecht te komen en tegelijkertijd onderwijskundige voeding vanuit de kunsten biedt. Emiel Heijnen en Melissa Bremmer, beiden lector kunsteducatie en docent aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK), zijn ervan overtuigd dat het altijd de kunsten zelf moeten zijn die het ijkpunt vormen binnen kunstonderwijs en niet het onderwijs zelf. Of het nu gaat om primair of speciaal onderwijs, HBO, MBO of museumeducatie – kunst biedt relevante thema’s en werkstrategieën om door, met en in kunst te kunnen leren.