Trends & Ontwikkelingen

Op de rand van het oude jaar vertellen vier afzwaaiende filmhuisdirecteuren en één programmeur over toen, nu en de toekomst. Over de wortels van het fijnmazige vertoningscircuit, concurrentie van ketens, de klassiekerhype onder jongeren, het verschil tussen kijkstoel en praatstoel, een steeds grotere aandacht voor publiekswensen en de beren op de weg.

De Amsterdamse Dead End Gallery verkoopt kunst van zelfgemaakte AI-kunstenaars, die geen lichaam hebben maar wel een karakter. De galeriehouders voeren eindeloze gesprekken met de chatbotpersonages, en nemen ze zeer serieus: ‘We kunnen alleen maar met kunstenaars werken als we ze respecteren.’

Wie wel eens zelf met AI-gereedschap als Midjourney of Dall-E werkt, weet hoe simpel het kan zijn: je schrijft een ‘prompt’, bijvoorbeeld ‘een kleurig schilderij van een smeltende onderzeeboot in de stijl van Salvador Dalí’, en het programma spuugt razendsnel afbeeldingen uit. Maar zo werken Brinkman en Bookelman niet. ‘Bij een goed kunstwerk voel je dat er meerdere lagen in zitten. Die legt de kunstenaar erin. Wij kunnen dat niet, wij zijn maar eenvoudige programmeurs. Weliswaar met veel affiniteit met kunst, maar we zijn geen kunstenaars.’ De oplossing vinden ze in het creëren van heuse AI-kunstenaars. Zonder lichaam, maar met karakter. 

Voor Opera Zuid was 2024 een bewogen jaar met slecht nieuws; het gezelschap kreeg niet de broodnodige meerjarige overheidssteun waar het op hoopte. Maar op de laatste dag van dit jaar was er dan toch een lichtpunt. Hun interpretatie van de opera Blauwbaards Burcht van Béla Bartók is door lezers van magazine Place de l’Opera verkozen tot Opera van het Jaar 2024. 

De winnaars ThrillZone Awards 2024 zijn bekend gemaakt. Tijdens de jaarlijkse stemming in december brachten bijna 16.000 lezers hun stemmen uit. Het was de negende editie van het prijzengebeuren. De winnaars ThrillZone Awards 2024 in de verschillende categorieën zijn als volgt. Beste Nederlandstalige Thrillerdebuut: A.C. Porter met De erfgenamen. Beste Nederlandstalige Thriller: Marit Vanström met Huisgenoten. Beste Vertaalde Thrillerdebuut: Vera Buck met Wolfskinderen. Beste Vertaalde Thriller: Chris Carter met Één voor één. Out of Thrill(Zone): Marcel van Driel met 48 uur. 

Via de regeling Literaire tijdschiften 2025-2028 worden er in de nieuwe beleidsperiode twaalf literaire tijdschriften ondersteund, met een bedrag van € 20.500 per tijdschrift per jaar. In totaal werden er 18 aanvragen ingediend, waarvan er 17 in behandeling werden genomen. Eén aanvraag werd ingetrokken. De Parelduiker en DIG (De Internet Gids) zijn de grote verliezers, want zij raken hun subsidie, die ditmaal 20.500 euro per jaar bedraagt, kwijt.

Charles Esche, vertrekkend directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven verkast richting Amsterdam. In een opiniestuk reageert Eindhovenaar en VVD-raadslid Peter de Roij van Zuijdewijn op uitspraken van Esche in de Volkskrant. 'Esche voelde zich wellicht meer politicus dan museumdirecteur. Uiteindelijk was hij een ambtenaar van de gemeente Eindhoven. En het mooie van alle ambtenaren van onze stad is dat ze er zijn voor iedereen. Eindhoven en het Van Abbemuseum hebben dus duidelijk behoefte aan een nieuw soort directeur.'

Voorlopig is verkoop van het laatste stukje van cultureel centrum De Stoelendans niet aan de orde, nu blijkt dat verenigingen zich er nog niet thuis voelen. Bovendien denkt de gemeente Oirschot de ruimtes die het nog bezit, mogelijk zelf nodig te hebben als ze straks de nieuwe buurman wordt.

De Oirschotse ondernemers Frank van Laarhoven en André van de Ven kochten in 2022 niet het complete cultureel centrum De Enck over van de gemeente, maar alleen het failliete (theater)gedeelte. De grond en enkele ruimtes op de bovenverdieping zijn nog altijd eigendom van de gemeente Oirschot. Besloten werd om die pas te verkopen zodra aan een aantal voorwaarden is voldaan. Eerst moet uit onafhankelijk onderzoek blijken dat de verenigingen zich thuis voelen en dat de culturele en sociale doelen van de gemeente zijn gehaald. Uit een enquête die afgelopen zomer werd afgenomen onder alle gebruikers blijkt hiervan nog geen sprake. 

Voor heel even de monocultuur van het moment zijn, oftewel zo alomtegenwoordig zijn dat mensen bijna niet meer om je heen kunnen. Dát is het hoogst haalbare, en dus de reden voor de monsterlijke marketingbudgetten in Hollywood. De vraag is natuurlijk: voor even de monocultuur zijn, hoe doe je dat?

Volgens Jack Kelly van TLDR Business – een YouTube-kanaal met inzichten over de zakenwereld – wordt er in de marketingtheorie onderscheid gemaakt tussen paid, earned en owned media; promotie via betaalde kanalen, verworven kanalen, en kanalen in eigen beheer. De meest succesvolle campagnes, stelt Kelly, zitten precies op het snijvlak van paid, earned en owned. De meme lijkt de sleutel tot earned marketingsucces, of de sleutel tot een regelrechte marketingflop. Als je voor even de monocultuur wil zijn, heb je aan een enkele meme genoeg. Waar je een peperdure promotiecampagne van voor naar achter kunt uitstippelen, is de kers op de taart – de sprookjesstof, zo je wilt – een moment dat toevallig gebeurt.

Artistiek leider Stratton Bull is bij zijn afscheid als artistiek leider van het koor Cappella Pratensis uit Den Bosch koninklijk onderscheiden. De 65-jarige geboren Canadees is benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Burgemeester Jack Mikkers speldde hem zaterdagavond de bijbehorende versierselen op. In 2004 werd hij artistiek leider en dirigent van het ensemble. Bull ziet het als zijn roeping om de renaissancemuziek uit de lage landen opnieuw tot leven te brengen en door te geven aan volgende generaties. Hij bracht het ensemble naar de wereldtop van de meerstemmigheid en wist de kwaliteit van de uitvoering naar grote hoogten te brengen.

Jazzmusicus Paul van Kemenade heeft zondagavond de gouden erepenning van de gemeente Tilburg gekregen vanwege zijn jarenlange inzet voor de jazz en geïmproviseerde muziek. De bekendste Tilburgse jazzmusicus is naast componist ook bandleider en initiator van diverse groepen en projecten, festivalorganisator, platenproducent, docent, workshopleider, manager en concertboeker. Van Kemenade sloot zijn imposante 50-jarige carrière zondag af tijdens ‘zijn’ Stranger than Paranoia, het festival dat hij ooit begon en dat al meer dan dertig jaar bestaat.

Wat hebben Eindhovense ontwerpers Alissa van Asseldonk en Nienke Bongers (A+N Studio) en het ETZ Elisabeth in Tilburg gemeen? Ze werken allebei aan het vergroten van het welzijn van patiënten; in een nieuwe samenwerking brengen ze kunst en design het ziekenhuis in. 

Lichtgevende, ronde objecten die subtiel van kleur veranderen gedurende de dag, een glazen plaat met reliëf waardoor het licht binnenvalt, een bijpassend gedicht op de muur en geuren die aansluiten bij het geheel. Bij drie wanden op de dagbehandeling oncologie-hematologie in het Tilburgse ETZ (locatie Elisabeth) kunnen patiënten, hun naasten en medewerkers even stilstaan om de ontwerpen op zich in te laten werken. Die lichtobjecten, geuren en gedichten komen uit de koker van Van Asseldonk en Bongers, in samenwerking met gedragspsycholoog Renske Bongers en zintuiglijk curator Justine Kontou; het Spaces for Well Being collectief.

Er komen in 2025 meer popconcertjes op de Noordkade in Veghel. Ook biedt het cultuurcomplex voortaan één agenda waarop alle muziekoptredens in theater, concertzaal en café vermeld staan. Deze beloftes staan in de aankondiging van de achtste editie van presentatiedag Nacht van de Noordkade, op zaterdag 25 januari. Met deze planning blaast Cultuur Haven Veghel, de organisatie achter activiteiten in de Noordkade, een oude ambitie nieuw leven in. ,,Dit was eerder ook al de bedoeling maar in de coronajaren is het bijna stil komen te staan”, legt woordvoerder Jack Monde uit.

 Fred de Graaf klinkt trots en enthousiast. De geboren en getogen Eindhovenaar wordt de nieuwe baas van het Helmondse theater Het Speelhuis. ,,Het Speelhuis is een uniek theater, zo is er geen tweede. Mijn handen jeuken om het nog veel bekender te maken in de regio, het liefst ook landelijk. Dit is een geweldig geslaagde herbestemming van een kerk. Dat helpt enorm mee om er een succes van te maken. Tegelijkertijd is het mensenwerk. Gastvrijheid is essentieel. Voor bezoekers, gebruikers én artiesten. Iedereen is gevoelig voor sfeer en een fijne ontvangst.”

Voor culturele broedplaats Electron komt het einde in zicht. Het monumentale kantoorgebouw met publieksruimte en ateliers aan de Speelhuislaan waar honderden kunstenaars een ontmoetingsplek hadden, waar geëxposeerd en samengewerkt kon worden en ook de buurt terecht kon, zal het vanaf april zonder de activiteiten van Electron moeten doen. De dertig ateliers en Grafische Werkplaats Raaf houden hun plek in het gebouw.

De stichting raakt zowel haar subsidie als de gehuurde publieksruimte kwijt. ,,Het is gekmakend”, zegt zakelijk leider Frank Bouwkamp van Electron. ,,We hebben zeven jaar geknokt om hier iets moois te behouden voor de toekomst. Dat is gelukt, we hebben er een bloeiende culturele gemeenschap van gemaakt, maar het gaat niet lukken om dat vast te houden." Met het opdoeken van Electron komt er een einde aan een cultureel centrum dat sinds 2005 een plek had in de oude elektra- en schakelkastenfabriek Electron, een onderdeel van de vroegere machinefabriek Backer en Rueb. 

Er is nog een ‘stevig robbertje’ geknokt met de architect, maar de ontwerpen voor de verbouwing en nieuwbouw van de Lievekamp zijn nu definitief. In januari of februari oordeelt de Osse gemeenteraad daarover. Voor Loek Buys, sinds februari 2024 de interim-directeur van Theater De Lievekamp, kan het niet snel genoeg gaan. „Oss heeft echt behoefte aan een nieuw theater. Het huidige is echt op; de energielasten zijn hoog, het is allemaal ingedeeld in kleine ruimtes, sterk gedateerd en zowel het zijtoneel als het speelvlak zijn veel te klein."

Inmiddels heeft het Osse college van burgemeester en wethouders zich over het definitieve ontwerp gebogen. Buys hoopt dat de Osse gemeenteraad tijdens haar vergadering in januari of februari eveneens enthousiast zal zijn. De Osse gemeenteraad moet tijdens de raadsvergadering akkoord gaan met de verbouwings- en nieuwbouwplannen en een budget van 65 tot 70 miljoen euro beschikbaar stellen. De belangrijkste punten in het plan zijn de realisatie van drie verschillende zalen, het behoud van intimiteit door te gebruiken materialen en kleuren en de mogelijkheid om tegelijkertijd in drie zalen een voorstelling te verzorgen.

Een vrijdagochtend in het wijkcentrum van Princenhage: een groep beweegt vrij op jazzy muziek terwijl de ochtendzon de zaal verlicht. De Ader organiseert hier een danssessie waar iedereen kan bewegen in vrijheid en verbondenheid het allerbelangrijkste is. „Het maakt niet uit hoe je beweegt, als je maar beweegt.”

De Ader is een dansinitiatief met als doel mensen uit de buurt samen te brengen met bewegen en dans. Organisatoren en dansers Nana van Moergestel en Neel Brans zien daar hoe beweging kan bijdragen aan de verbondenheid van mensen. De danssessies in de wijk zijn een van initiatieven van De Ader. Maar de organisatie zet dans breder in. „De ene keer is het in een wijkcentrum en de andere keer is het in een wooncomplex. En weer een andere keer is het midden op straat," vertelt Brans. „Bij onze evenementen is iedereen welkom”, vervolgt Van Moergestel, „maar de doelgroep hangt af van de locatie."

Waar de één het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) in zijn muziek een handig nieuw gereedschap vindt, klinkt het de ander als een nachtmerrie in de oren. Rapper/producer Tim van Noort (42) en singer-songwriter Paul Zoontjens (45) zien de toekomst van hun vak heel anders. Of toch niet? Paul: “Hoe meer je uit die AI haalt, hoe minder je zelf doet, waardoor je dus uiteindelijk minder creatief bezig bent, denk ik.” Tim: ,,Ik gebruik het als tool. Bijvoorbeeld als ik een mooie sample heb, maar die al vaak gebruikt is of wat te voor de hand liggend voelt, dan kan ik er AI bij pakken om dat als voorbeeld in te geven en een soortgelijke sample te genereren.”

Jongeren die ervaring opdoen op een podium, hiphop, dans en muziek of creatieve jongeren steunen die bezig zijn met literatuur en fotografie. Den Bosch geeft nog ruim 50.000 euro uit aan jongerencultuur in de gemeente. Het geld komt uit een pot die gevuld is door het Rijk om de creativiteit van jongeren te ontwikkelen vanuit de jongeren zelf. 

De grootste hap (25.000 euro) gaat naar de Bossche aanpak van Kunstbende, waarbij Bossche jongeren op verschillende manieren begeleid worden om op het podium te staan en zich voor te bereiden op lokale, provinciale en landelijke Kunstbende. Voor Young Creatives Next Level/Cement is 17.500 euro beschikbaar. Nieuwe initiatieven voor jongeren op de Tramkade kunnen ruim 7500 euro tegemoet zien. Voor WEAR-project voor jongeren die bezig zijn met literatuur en fotografie 3000 euro.

Met een dialoog en de ‘toestemming’ om in het Van Abbemuseum te exposeren brengt het Congolese kunstcollectief Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) niet alleen de geschiedenis van de plantages in Eindhoven in beeld, maar brengt het ook een eerbetoon aan enkele plantagearbeiders van Van Abbes fabriek en zij die tegen de omstandigheden in verzet gingen. Het resultaat is te zien op de tentoonstelling Two Sides of the Same Coin. De expositie maakt onderdeel uit van het onderzoeksproject Verborgen Verbanden dat in 2018 werd gestart om op zoek te gaan naar het koloniale verleden van het museum.

Vijf jaar geleden, toen Trouw beginnende kunstenaars vroeg naar de plannen voor het komende decennium, leek er nog geen vuiltje aan de lucht. De jaren twintig zouden, net als in de twintigste eeuw, roaring twenties worden, vol spanning, sensatie en vernieuwing. Twee maanden later ging het land in een lockdown: het coronavirus nam het over. Maar kijk: vijf jaar later floreert de kunstwereld als nooit tevoren. Musea en concertzalen rapporteren weer recordaantallen bezoekers. Het tekent de enorme veerkracht die kunstenaars en kunstinstellingen hebben laten zien.

Het is fantastisch om die veerkracht van kunstenaars te zien. Maar het is ook goed om stil te staan bij de offers die zij ervoor hebben gebracht. Denk daarom eens na over wat u zelf kunt betekenen voor de cultuur. Want een rijk cultuuraanbod is niet vanzelfsprekend, zo leert de coronatijd ons.

Irrelevante kunst, of dat bestaat? Ja, in een ideale tijd wel”, aldus Charles Esche (62). Hij blikt in een interview terug op de afgelopen twintig jaar waarin hij zag hoe Nederland en de kunstwereld veranderden, hoe hij kritiek kreeg van zowel de gemeente als de kunstwereld zelf omdat het Van Abbemuseum te veel met de rug naar de stad stond en hij er te geëngageerde ideeën op na hield.

Wat niet gelukt is de afgelopen twintig jaar: „Het publiek is wel iets diverser, maar de bezoekers zijn nog geen afspiegeling van Eindhoven of van Nederland. En wat ook niet gelukt is, is dat we projecten in de wijken in Eindhoven echt hebben kunnen ontwikkelen. Het was moeilijk daar geld voor te vinden. Als we naar een Amsterdams Fonds schreven, zeiden ze dat dit voor de provincie was, de provincie verwees ons door naar de gemeente, en de gemeente… die is niet heel cultuurminded. Politici weten niet wat ze willen, maar wat ze zien, willen ze niet.”

Over kunst wordt vaak gesproken in termen van ‘bijdrage’ en ‘functionaliteit’. Zo wordt de kunst aan steeds meer regeltjes onderworpen. Dat helpt de kunstenaar niet, stelt Bart Jansen. 

Sinds 2011 wordt kunst vaak beoordeeld op maatschappelijke bijdrage en functionaliteit, wat leidt tot een mentaliteit van economische waarde. Dit resulteert in meer regulering en minder artistieke vrijheid. Hoewel sommige regels, zoals eerlijke beloning, positief zijn, beperken ze de individuele kunstenaar. Jansen pleit voor meer vrijheid voor kunstenaars om buiten deze regels te werken en waarschuwt voor de negatieve impact van overregulering op de kunstwereld.

Minister Bruins (OCW) informeert de Tweede Kamer over de uitvoering van 2 moties uit het wetgevingsoverleg Cultuur van 11 november 2024. Daarnaast gaat hij in op een aantal toezeggingen. Over de motie Van Zanten (onderzoek naar achterblijven geografische spreiding cultuursubsidies) geeft de minister aan dit te betrekken bij de voorbereiding van de nieuwe subsidieperiode. In de voorbereiding van de volgende subsidieperiode zal hij een analyse van de geografische spreiding van cultuursubsidies uitvoeren, waarbij zowel naar het aandeel van het Rijk als het totale beeld gekeken wordt. De minister komt later terug op de opvolging van de motie Beckerman (onderzoek effecten stapeling maatregelen op armere gemeenten en mensen met lage inkomens). 

Andere toezeggingen: In de periode 2025-2028 wordt € 2 mln. per jaar beschikbaar gesteld aan de provincies Drenthe, Flevoland, Fryslân, Limburg, Overijssel en Zeeland om de regionale culturele infrastructuur te versterken en te ondersteunen. De minister is voornemens om ITA de toeslag voor internationale excellentie toe te kennen. De hernieuwde voordracht voor twee regionale musea wordt gehonoreerd. 

In de gemeente Deurne pronken diverse kunstwerken zoals Aquarius, Force, Verleden Veen en Kosmische Ontmoeting. Om deze beelden en objecten meer bekendheid te geven, heeft de gemeente een nieuwe website gelanceerd: 'Kunst op straat'. Op deze website kunnen inwoners en bezoekers uitgebreide informatie vinden over de lokale kunst en de kunstenaars erachter.

In juni 2023 heeft de voorganger van minister Bruis het advies van de Raad voor Cultuur ‘Cultuur Natuurlijk’1 in ontvangst genomen. De raad vraagt met dit advies aandacht voor verduurzaming van de culturele en creatieve sector (hierna cultuursector) als onderdeel van de bredere Europese en nationale doelstellingen op dit vlak. Minister Bruins reageert nu met een kamerbrief op dit advies. 

De kernpunten zijn: 1. Er is al veel overheidsbeleid, inclusief ondersteuningsmaatregelen ter bevordering van verduurzaming. De minister zet zich in om de cultuursector daar zo goed mogelijk bij aan te laten sluiten 2. De sector is al bezig met het thema verduurzaming. Om de bewustwording verder te versterken wordt organisaties en makers gevraagd om in de komende subsidieperiode data te gaan verzamelen (dit is geen juridische verplichting). Ook de fondsen vragen aanvragers van meerjarige subsidies dit te doen. 3. De minsister kondigt aan de mogelijkheden te verkennen tot het versterken van kennisdeling en monitoring. 

Gemert-Bakel heeft een nieuw cultuurbeleid. Nadat hierom al jaren geleden werd gevraagd, heeft dit college van B&W de handschoen opgepakt. Het nieuwe beleid is opgesteld met inbreng van ‘cultuurmakers’ en heeft zo een breed draagvlak. B&W willen “het culturele veld van Gemert-Bakel behouden en versterken.” De gemeenteraad omarmde het nieuwe cultuurbeleid met algemene stemmen en draagt B&W op om “een vaste en laagdrempelige expositieruimte” te realiseren die “ook toegankelijk is voor (school)groepen.”

De haast waarmee er nog dit jaar moet worden beslist over de aankoop van de begane grond van Anno52, het voormalige V&D-pand, stuit de Bergse gemeenteraad tegen de borst. ,,We voelen ons overvallen.” Het is de meest geuite, maar zeker niet de enige kritiek, die deze week tijdens de commissievergadering viel te beluisteren. De aankoopprijs van 3,6 miljoen euro vinden veel partijen ‘torenhoog’. Bovendien vrezen ze dat leegstand wordt verplaatst als de bibliotheek en andere maatschappelijke , culturele en historische clubs er hun intrek nemen. En dan de huur die de toekomstige huurders moeten betalen. Die wordt kostendekkend belooft het college maar volgens de politiek is dat voor die clubs nooit op te brengen.

Het Roosendaalse theater De Kring gaat vanaf 2027 zelf energie opwekken. Daarmee moet niet alleen het eigen gebouw verwarmd worden, maar ook andere panden in de buurt. En dat kunnen er nóg meer worden, nu het project kan rekenen op een subsidie van meer dan acht ton van het Rijk.

De verbouwing van De Kring begint komende zomer en duurt naar verwachting anderhalf jaar. Bij de renovatie worden thermische panelen geplaatst op de gevels van het theater. Het zonlicht op deze panelen wordt omgezet in warmte, die wordt opgeslagen, waarna met een warmtepomp het hele gebouw verwarmd wordt. Met de restwarmte die vrijkomt kunnen meer panden verwarmd worden.

Het voormalige bankkantoor aan de Haagsemarkt in Breda is in de afgelopen vier jaar van een betonnen bunker omgetoverd tot een kunstbunker: Het Gele Huis. Een ontmoetingsplek voor kunstenaars en kunstliefhebbers. Vijf kunstliefhebbers besloten een aantal jaar geleden om de droom van Van Gogh waar te maken: het creëren van een culturele broedplaats. 

Naast de expositieruimte is er een variatie aan activiteiten waarmee de gele loper is gevuld. ,,Muziek, cabaret, workshops, toneel, inloopatelier, film- en museumclub, een winkel en dan zijn we er nog niet. Ik kan echt zeggen dat we hier voor iedereen iets hebben. Kunstenaars kunnen bij ons aankloppen als ze iets willen exposeren of verkopen, maar we gaan regelmatig zelf ook op zoek”, vertelt Marius van Dongen, die de dagelijkse leiding heeft. ,,We merken veel behoefte vanuit de mensen en dan vooral vanuit kunstenaars."

De Fiets in Putten, De Tong in Lelystad en de Dierentuindieren in Harderwijk. Het zijn kunstwerken in de openbare ruimte die dit jaar werden gestolen of gemolesteerd door dieven. In sommige gevallen voor het materiaal, maar soms is het gewoon een grapje. Kunst is kwetsbaar, zeker buiten. Want waar sommige mensen een standbeeld zien, zien anderen kilo’s kostbaar metaal. Volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) stijgt het aantal incidenten met kunstobjecten die worden gestolen uit de openbare ruimte.