Trends & Ontwikkelingen

Eind december 2024 is de fairPACCT Nieuwflits ‘Actuele tabellen met fair pay zzp-tarieven en salarissen’ verschenen. Dit betrof 10 van de 12 Ketentafels. Na een aanvulling gaat het nu om de fair pay tabellen van alle Ketentafels. De Ketentafel Filmfestivals heeft eind januari i.s.m. Bureau Berenschot de Salaristabel en Richtlijn zzp-starttarieven Filmfestivals 2024 en 2025 gepresenteerd. De Ketentafel Digitale Cultuur heeft begin maart i.s.m. Bureau HHP&O de Profielschets en Indelingsadvies Zelfstandig Maker in Digitale Cultuur 2025 laten verschijnen.

De omzet van de Nederlandse muziekindustrie kwam in 2024 uit op 334 miljoen euro. Daarmee groeide de industrie met 12% ten opzichte van 2023. Dat blijkt uit cijfers van NVPI Muziek over de opbrengsten van streaming en verkoop van muziek op cd’s, lp’s en dvd’s in Nederland, van zowel binnen- als buitenlandse artiesten. Nederlandse muziek was in 2024 opnieuw zeer populair met zes nummers in de top 10 bestverkochte singles. 

Het streamen van muziek blijft met een marktaandeel van 83% de belangrijkste bron van inkomsten voor de Nederlandse industrie. Een deel van de omzetgroei kan worden verklaard door de stijging van abonnementsprijzen van streamingdiensten.

Een door VOICE uitgevoerd onderzoek naar het toezicht op collectief beheer in Europa bevestigt dat de elders in Europa actieve collectieve beheersorganisaties (cbo’s) een minder in de beleidsvrijheid ingrijpende vorm van toezicht ervaren. Naar de mening van VOICE is daar ook in Nederland geen aanleiding meer voor en is het voor een gelijk speelveld in Europa van belang dat de Nederlandse wet geen aanvullende bepalingen meer heeft ten opzichte van de Europese richtlijn over het toezicht. Het VOICE-bestuur ziet in de onderzoeksresultaten voldoende aanleiding voor een herijking van het wettelijk toezichtskader en het toezichtsbeleid en hoopt dan ook dat de wetgever en de Nederlandse toezichthouder, het CvTA, dit op korte termijn samen met VOICE gaan oppakken.

In de Praktische gids inkomstenbelasting voor zzp'ers maakt de Kunstebond de aangifte inkomstenbelasting overzichtelijker. Daarnaast worden specifieke regelingen, aftrekposten en tips gedeeld. En dat allemaal in begrijpelijke taal, want leuker kunnen we het niet maken, maar wel… juist. De Kunstenbond raadt een zzp’er altijd de hulp van een professional in te schakelen bij de aangifte. 

Op 11 februari jl. heeft de Europese Commissie een openbare raadpleging geopend, waarin belanghebbende partijen worden uitgenodigd hun mening te geven over de huidige regulering van EU-geoblocking. De input uit deze consultatie zal worden meegenomen in de evaluatie van de geoblockingverordening, die gepland staat in het vierde kwartaal van 2025.

Geoblocking is een essentieel mechanisme om investeringen en inspanningen voor de distributie van films en series binnen specifieke regio’s te beschermen. Het afschaffen zou zeer ondermijnend zijn voor (het financieringsmodel van) onze industrie. Om geoblocking voor de av-sector te behouden, moeten we ons sectorbreed eensgezind verweren tegen herziening van de huidige Europese geoblocking verordening. NAPA werkt actief mee aan de Europese lobby, samen met FIAPF, NVPI en andere belanghebbenden uit de sector.

Om te weten te komen wat de inwoners van Eindhoven van hun stad en buurt vinden, vraagt de gemeente Eindhoven een grote groep Eindhovenaren jaarlijks hun mening te geven over diverse onderwerpen (o.a. sportdeelname, milieu, veiligheid, openbare ruimte en cultuur). De resultaten op het gebied van sport, cultuur en gezondheid onder kinderen en jongeren zijn in een apart rapport samengebracht. 

Om te weten te komen wat de inwoners van Eindhoven van hun stad en buurt vinden, vraagt de gemeente Eindhoven een grote groep Eindhovenaren jaarlijks hun mening te geven over diverse onderwerpen (o.a. sportdeelname, milieu, veiligheid, openbare ruimte en cultuur). Onderdeel ervan is een Cultuurmonitor 2024. 86% van alle Eindhovenaren minstens één culturele activiteit heeft bezocht in 2024. Dat aantal ligt hoger dan voor corona. 

Op basisschool De Boemerang in Zevenbergen is cultuureducatie geen losse activiteit, maar een stevig verankerd onderdeel van het onderwijs. Yvonne van Westenbrugge, al geruime tijd cultuurcoördinator, vertelt hoe dit tot stand is gekomen en wat het betekent voor de school, de leerkrachten en vooral de leerlingen.

Sinds De Boemerang begon met CmK, is ervoor gekozen om alle culturele vakken geïntegreerd aan te bieden. Yvonne legt uit: “Geen losse lesjes tekenen of handvaardigheid meer, maar een samenhang tussen alle disciplines.” Cultuureducatie heeft een vaste plek heeft binnen de schoolstructuur en is niet afhankelijk van toevallige initiatieven. “Je merkt dat écht het leeft in de school. Collega’s vragen actief aan mij waar ze bepaald materiaal kunnen vinden, het team draagt de visie gezamenlijk uit en nieuwe leerkrachten worden er direct in meegenomen.”

In het gespecialiseerd onderwijs vindt cultuureducatie vooral op school plaats. En dat is een gemiste kans, want juist het beleven van kunst en cultuur buiten de school opent de wereld van leerlingen. Het zorgt voor inspiratie én geeft misschien wel aanleiding om zelf met cultuur aan de slag te gaan. Maar hoe pak je dat aan? Pioniers wijzen met hun goede voorbeelden de weg. En met inspirerend aanbod, artikelen en video's helpt Kunstloc Brabant je werk te maken van cultuureducatie voor deze doelgroep. 

Minister Bruins geeft een reactie op een brief van de Stichting Onafhankelijke Muziekproducenten (STOMP) aan de vaste commissie voor OCW van de Tweede Kamer. In Nederland is de collectieve beheersorganisatie Sena belast met de uitoefening van het vergoedingsrecht voor muzikanten, zangers en muziekproducenten. Sena moet sinds de wetswijziging van 1 januari 2021 (Raap-arrest) meer geld ophalen bij Nederlandse gebruikers van muziek (zoals hotels, restaurants en cafés) om ook de Amerikaanse rechthebbenden te kunnen betalen. Dit levert tot op heden echter niet genoeg op om Amerikaanse rechthebbenden en Europese rechthebbenden naar verhouding net zoveel te betalen als Europese rechthebbenden kregen vóór het Raap-arrest, Europese rechthebbenden hebben daardoor moeten inschikken. 

Nederland pleit daarom met andere EU-lidstaten waaronder Frankrijk, België, Finland, Zweden en Denemarken sinds het Raap arrest voor aanpassing van het Europese recht in die zin dat het weer mogelijk wordt om reciprociteit in nationale wetgeving toe te passen. Hiervoor is een brief aan EU-commissaris Henna Virkkunen gestuurd. 

In het onderwijs zijn de kunsten niet belangrijk omdat je van kunst beter gaat presteren, schrijft pedagoog Gert Biesta. Dat is niet alleen een kwetsbare maar eigenlijk ook een schandalige rechtvaardiging van de kunsten in het onderwijs. Nee, de kunsten zijn belangrijk omdat ze de mogelijkheid hebben de ‘knop van het ik’ van ieder mens te raken.

In de kunsten komen existentiële vragen en thema’s eigenlijk op heel vanzelfsprekende manier aan de orde. De kunsten bieden unieke mogelijkheden om die vragen en uitdagingen ‘in beeld’ te krijgen, er mee aan de slag te gaan, en er mee te kunnen oefenen, zonder dat het allemaal perfect moet zijn. Nog mooier dan dat we ervoor zorgen dat alle leerlingen kans op kunst hebben, is het idee van de Noorse pedagoge Helga Eng dat kunst eigenlijk het principe van al het onderwijs zou moeten zijn, zodat ook in lezen, schrijven en rekenen altijd de vraag van het ‘ik’ van de leerling in het geding brengen en ook in lezen, schrijven en rekenen – en alle andere ‘vakken’ – mogelijkheden vinden en bieden aan onze leerlingen om aan die vraag te werken.

Vanaf 1 maart 2025 werken de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK) en de Verenigde Podiumkunsten Festivals (VPF) samen in het nieuwe Platform Festivals. Het Platform Festivals wordt onderdeel van de NAPK. De samenwerking tussen NAPK en VPF versterkt de belangenbehartiging voor zowel producenten als podiumkunstenfestivals en biedt toegang tot een groter netwerk en meer expertise. Dit verstevigt de positie van zowel de NAPK als de festivals binnen de culturele sector.

Anne Frijns onderzocht in welke mate het Jeugdfonds Sport en Cultuur er in de gemeente Utrecht in slaagt om financiële barrières voor buitenschools muziekonderwijs te doorbreken. Dat het aanbod van muziekonderwijs de afgelopen decennia versnipperd is geraakt, is niks nieuws. Versnippering maakt muzieklessen minder zichtbaar en duurder. Daarnaast groeien er steeds meer kinderen op in armoede. De onbetaalbaarheid van muziekles wordt zo een groeiend probleem voor de lagere maar wellicht ook voor de middeninkomens. 

Een belangrijk knelpunt bleek informatievoorziening te zijn. Drie van de vier geïnterviewde ouders kenden het fonds aanvankelijk niet of dachten niet in aanmerking te komen. Nadat zij schrokken van een onbetaalbare lesprijs, was het de muziekdocent of culturele instelling die hen wees op het fonds. Docenten zijn dus een belangrijke schakel naar het fonds, maar 28 procent van de docenten had nog nooit van het fonds gehoord en 80 procent weet geen intermediairs te vinden. 

Het bezig zijn met kunst en cultuur kan gedachten, ideeën en emoties losmaken. Hoe ga je als kunstprofessional om met leerlingen die geraakt worden door wat ze maken of spelen? LKCA heeft samen met de Duitse organisatie voor jeugdcultuur BKJ een Europese subsidie ontvangen voor het programma MIND-CARE: het ontwikkelen van een training en een toolbox die kunstprofessionals hierbij gaat ondersteunen. Deze hulpmiddelen staan in het teken van het leren herkennen van signalen die kunnen duiden op sociaal emotionele problemen bij jongeren, en hoe daarop te anticiperen.

Zo kunnen kunstprofessionals bijvoorbeeld kunstzinnige interventies inzetten, of doorverwijzen naar zorgprofessionals. In Nederland richten we ons bij de ontwikkeling van het materiaal extra op het gespecialiseerd onderwijs en maken gebruik van de ervaring en kennis die daar op dit gebied al is. 

Lezen is voor velen een vanzelfsprekende activiteit, maar een derde van de Nederlanders leest weinig of helemaal geen boeken. In de meest recente kwalitatieve themameting van het GfK-SMB-kwartaalonderzoek zijn light en niet-lezers, die niet of weinig in boekhandel en/of bibliotheek komen, gevraagd naar hun motivatie en houding tegenover lezen. Lezen blijkt voor hen niet vanzelf te gaan: ze hebben er de concentratie of tijd er niet voor en weten niet hoe ze een boek moeten kiezen. Door deze light en niet-lezers meer in aanraking te brengen met voor hen passende titels kunnen drempels om een boek te lezen verlaagd worden.

Op 11 maart is de 90e Boekenweek geopend door Koning Willem-Alexander in het Literatuurmuseum in Den Haag, in het bijzijn van oud-geschenkauteurs. De Boekenweek wordt landelijk tot en met 23 maart gevierd. De geschenkauteurs, -essayisten en -dichters uit de rijke historie van de Boekenweek kwamen in het Literatuurmuseum samen om deze spectaculaire jubileumeditie te vieren. Dit bijzondere startschot is het begin van het jaarlijkse feestelijke week waarin het Nederlandstalige boek centraal staat. 

Het thema van de 90e Boekenweek is 'Je moerstaal'. Want in een boek kun je op reis gaan, maar in taal kun je ook thuiskomen. Als woorden vertrouwd en echt voelen, als personages praten zoals jij, dan is taal je moerstaal. Het is de taal waarin je spreekt, schrijft, zingt, dicht, vloekt, juicht en liefhebt. Plat of kak, straattaal of streektaal, dialect of ABN. Boeken leggen die moerstaal niet alleen vast, ze geven er ook vorm aan met nieuwe taalvondsten.

Nederland telt vele ‘bruggenbouwers in cultuur’ zoals cultuurcoaches, cultuurmakelaars en cultuurverbinders. Zij worden in veel gevallen aangesteld als onderdeel van de Brede Regeling Combinatiefuncties en zijn vaak een spin in het web als het gaat om het stimuleren van cultuurbeoefening, het leggen van verbindingen tussen verschillende domeinen en het ondersteunen van culturele aanbieders en verenigingen. Om beter houvast te bieden aan de vele taken die een cultuurcoach uitvoert, ontwikkelde LKCA samen met het werkveld en een gespecialiseerd bureau een nieuwe uitwerking van het functieprofiel Cultuurcoach.

De nieuwe profieluitwerking geeft duidelijke kaders en houvast om de inzet van de cultuurcoach beter te kunnen afbakenen, waardoor de cultuurcoach gerichter en effectiever aan de slag kan. Let wel: de profielen zijn een richtlijn. Per gemeente kan verdere uitwerking en focus worden bepaald, bijvoorbeeld op bas.

Een kenmerkend aspect van archieven binnen de podiumkunsten is de relatief korte levensduur van gezelschappen en instellingen. Na ongeveer 35 jaar houden de meeste initiatieven op te bestaan. Maar waar gaan deze archieven naartoe? Hoe kunnen instellingen archieven bewaren of overdragen? En hoe kunnen instellingen de archieven integreren in de digitale infrastructuur van Podiumkunst.net?

Om de stappen te verkennen die komen kijken bij het duurzaam beleggen van de archieven van een stoppende instelling, heeft Podiumkunst.net de pilot Handboek Stoppende Instellingen – fase 1 Inventarisatie met de band De Dijk uitgevoerd in 2023 – 2024. Het Handboek Stoppende Instellingen neemt je mee in de eerste stap: de inventarisatie. 

‘Vorig jaar hadden veel van deze kinderen nog nooit een instrument vastgehouden. Nu oefenen ze bevlogen hun zelfgekozen nummer voor hun optreden op Saba Day’, vertelt de muziekdocent van de basis- en middelbare school op het eiland Saba trots. Tot voor kort was er helemaal geen muziekonderwijs op het Caribische eiland Saba, wegens een gebrek aan geschoolde muziekdocenten. Door de ambitie van de schooldirecteur om muziekonderwijs hoog op de agenda te zetten, kwam hierin verandering.

Dit is slechts een voorbeeld van hoe één simpele impuls een groot verschil kan maken in het muziekonderwijs. Tijdens een werkbezoek aan het Caribische deel van het koninkrijk afgelopen december kwamen medewerkers van Méér Muziek in de Klas en LKCA tal van dit soort inspirerende initiatieven tegen.

Steeds meer bibliotheken bieden een gratis lidmaatschap aan voor volwassenen. Twee jaar geleden was dit in 18% van de gemeenten het geval, inmiddels is dat aantal verdubbeld. Dat blijkt uit een recent onderzoek van Mark Deckers. Bibliotheken verlengen steeds vaker het gratis lidmaatschap, wat het ledenaantal en het gebruik van diensten vergroot. Deze ontwikkeling is niet alleen goed nieuws voor bibliotheken, maar ook voor de samenleving als geheel. Gratis lidmaatschap draagt bij aan een geletterde samenleving, een leven lang leren en digitale inclusie – drie speerpunten uit het Bibliotheekconvenant 2024-2027.

Zonder de in 1974 opgerichte distributeur Cinemien waren veel films van en over vrouwen niet in Nederland niet te zien geweest. Dit jaar bestaat Cinemien 50 jaar, een jubileum dat het Eye Filmmuseum in Amsterdam viert met een programma dat de nadruk legt op de eerste vijftien jaar van het collectief, met veel activistische vrouwenfilms van over de hele wereld. 

De filmwereld is nog steeds geen oase van gendergelijkheid, maar tot een jaar of vijftig geleden was de genderkloof eerder een ravijn. Op een enkele uitzondering na stonden mannen achter en vrouwen voor de camera. Vrouwen acteerden in films die door mannen waren bedacht. In deze sfeer werd in 1974 in het Amsterdamse Vrouwenhuis filmcollectief Cinemien opgericht met als drijvende krachten Phil van der Linden en Nicolaine den Breejen. 

Hoe vlieg je als culturele organisatie een digitaal project aan? In een blog worden resultaten en inzichten van Museum van der A en Introdans gedeeld. Een inzicht van Introdans is dat het belangrijk is om voldoende tijd en budget in te ruimen voor de technische opstartfase, de testfase en de technische ondersteuning gedurende het project. De Madata-hub van Museum van der A geeft aan dat als je (te)veel data aanbiedt, de informatie niet optimaal wordt benut. 

Wereldwijd zijn designweeks vanwege hun economische en culturele belang uitgegroeid tot de voornaamste platforms waar ontwerpers, bedrijven en bezoekers elkaar treffen om ideeën, expertise en ambities op het gebied van ontwerp uit te wisselen. Tegelijkertijd dragen deze manifestaties op het lokale niveau van de steden waar ze worden georganiseerd bij aan overtoerisme, vervuiling, stijgende woonlasten, huisvestingscrises en maatschappelijke ongelijkheid. Het huidige ontwerp van grote internationale designevenementen is niet houdbaar.

In samenwerking met de Nederlandse Ambassade en Consulaat-Generaal in Italië presenteren het Nieuwe Instituut en de Milanese partnerorganisatie, ‘bureau voor culturele transformatie’ chefare, het meerjarige residentieprogramma Redesigning Design Weeks. De initiatiefnemers nodigen in Nederland gevestigde ontwerpers uit om aan de hand van de blauwdruk van de Milan Design Week de gangbare ontwerpbenaderingen van designweeks te heroverwegen en kritisch te kijken naar duurzaamheidsvraagstukken die bij het organiseren van de grootschalige evenementen komen kijken.

Brabant C is een ondernemend publiek-privaat cultuurfonds dat investeert in cultuur in Brabant met als doel blijvende maatschappelijke impact te realiseren. Brabant C sprak met Bart van de Roer over de impact van het Storioni Festival, een vernieuwend kamermuziekfestival in Eindhoven dat mede tot stand is gekomen door de financieringsregeling ASML x Brabant C.

Verbinding is de rode draad van het festival. “De maatschappelijke impact zit in alles wat we doen,” legt artistiek leider Bart van de Roer uit. Het festival verbindt musici, amateurmuzikanten en publiek en werkt samen met diverse partners, van zorgorganisaties tot skatehal Area 51. Dit versterkt niet alleen de culturele sector maar ook het DNA van Eindhoven, dat technologische en creatieve innovatie hoog in het vaandel heeft.

‘Verstevig cultuuronderwijs door elke basisschool te verplichten een kunstdocent aan te stellen.’ Het was in 2024 een oproep van vakverenigingen, docentenopleidingen en culturele instellingen aan de Tweede Kamer. Toch kiezen schoolleiders daar niet altijd voor. Daarom ging Kunstzone in gesprek met verschillende basisscholen over hoe zij kunsteducatie vormgeven. Dit keer met muziekdocenten van OBS De Voorsprong in Den Haag. 

Zoals vele muziekverenigingen kampte ook Orkest Omnia van muziekvereniging ONA uit Lage Mierde met een teruglopende bezetting. Zoekend naar mogelijkheden om het ledenbestand te vergroten, werd onze aandacht getrokken door een artikel in Klankwijzer over Nij Talint Orkesten. Dit vormde de inspiratiebron voor een zeer succesvol project.

17 oktober 2021 startte Primo Passo, een initatief van Omnia uit Lage Mierde, Sint Cecilia uit Vessem en De Vriendschap uit Oost-West-Middelbeers. Na de afsluiting van het traject wilden veel muzikanten doorgaan met muziek maken. Dit leidde tot de oprichting van vervolgorkest Prima Vera. Na drie jaar waren de leden van Prima Vera klaar om in te stromen bij hun eigen verenigingen. Dankzij deze aanpak groeide het ledenaantal van de drie verenigingen samen met 27 muzikanten. 

Tijdens drie kennisateliers in het kader van de Open Oproep Bouwen vanuit de bodem gingen verschillende ontwerpers, beleidsmakers en bodemexperts met elkaar in gesprek over de rol van de bodem in de verstedelijkingsopgave. De lessen vanuit de open oproep werden gedeeld en aangevuld met inzichten van andere professionals uit de praktijk.

Een whitepaper deelt nu de belangrijkste inzichten uit deze sessies. Het is een uitnodiging om anders naar de bodem te kijken: niet als een passieve ondergrond, maar als een bepalende factor in ruimtelijk ontwerp. 

Caroline Damwijk, directeur van Libris Blz, heeft de J.H. Donnerprijs 2025 uit handen van voormalig bestuursvoorzitter van de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) Dick Anbeek ontvangen. De KBb kent de J.H. Donnerprijs om de vijf jaar toe aan een persoon die zich langdurig en op bijzondere wijze verdienstelijk heeft gemaakt voor het boekenvak.

De jury van de Donnerprijs 2025 noemt Caroline Damwijk ‘la grande dame’ van het boekenvak. Met haar onvermoeibare inzet voor de boekhandels van Libris Blz en haar grote bestuurlijke betrokkenheid, onder andere in het KBb bestuur, als voorzitter van de STAK van CB en als bestuurslid van de Libris Literatuurprijs weet zij velen te inspireren.

Maar liefst drie tentoonstellingen zijn er te binnenkort zien in Europa over kunst en moederschap. Zo brengt Kunstpalast Düsseldorf de expositie Mama, van Maria tot Merkel en is straks in het Centraal Museum in Utrecht Good Mom/Bad Mom te zien.

Dat is lang anders geweest, toont kunstcriticus Joke de Wolf in haar boek Het moedermodel. Haar onderzoek begon met een verzoek in 2021 van dagblad Trouw, een van haar opdrachtgevers als kunsthistoricus en freelance kunstcriticus. Het ene artikel groeide uit tot De Wolfs eerste boek, met negen thematische essays over bijvoorbeeld ‘oermoeders’ en ‘de zorg voor kinderen.

De gemeente Leiderdorp heeft de app ‘Kunst in Leiderdorp’ gelanceerd, waarmee inwoners en bezoekers 35 kunstwerken in de openbare ruimte kunnen ontdekken. De app biedt informatie over de kunstenaars, de achtergrond van de werken en hun betekenis. Volgens de gemeente is de app bedoeld om kunst op een toegankelijke manier onder de aandacht te brengen. 

Niet alleen woonruimte is schaars tegenwoordig. Kunstenaars op hun beurt zoeken ruimtes om hun werk te laten zien. Open Atelier Vianen Kunstgroep pakt het slim aan: deze creatievelingen knapten een lelijk stuk in de bibliotheek helemaal op en hebben er zo weer een mooie exporuimte bij. De opknapbeurt in een hoek van de bibliotheek van Vianen, waar voorheen de Kunstuitleen was gevestigd, heeft de lokale kunstenaars geen windeieren gelegd. Dat concludeert Alda Hutten, een van de kartrekkers van het zoeken naar expositieruimtes.

Wie door de gangen van Amsterdam UMC loopt, maakt een wandeling door de naoorlogse Nederlandse kunstgeschiedenis. De indrukwekkende kunstcollectie telt ruim 7.000 werken, waarvan de meeste in de openbare ruimten hangen. Heeft kunst een meerwaarde voor de patiënten? En voor zorgverleners? 

Bij de afdeling Kunstzaken komen regelmatig mailtjes binnen van patiënten of naasten die vertellen dat een kunstwerk een absoluut lichtpuntje is geweest tijdens hun verblijf in het ziekenhuis. Kunst kan troost bieden, voor afleiding zorgen en inspireren. Een fijne omgeving zorgt ook bij medewerkers voor afleiding en ontspanning. In een video vertellen een patiënt en een arts over wat kunst in het ziekenhuis hen brengt. 

De Nederlandse Unesco Commissie heeft recent een nieuw initiatief gelanceerd dat gericht is op het ontwikkelen van alternatieve financieringsmodellen voor erfgoedgemeenschappen. Het project is een belangrijke stap in het versterken van de rol van erfgoedgemeenschappen in het beheer en behoud van cultureel erfgoed en heeft als doel een duurzamer, inclusiever en eerlijker financieringssysteem voor de erfgoedsector te creëren.