Beeld in beweging

Ennya Larmit en de digitale transformatie

Ennya Larmit studeerde audiovisuele vormgeving aan St. Joost in Breda en werkt sinds 2018 als videograaf en creative content maker bij Nederlands Dans Theater (NDT). Daarnaast heeft ze haar eigen studio waarmee ze korte films en videodesign in opdracht uitvoert. Ze werkt onder andere voor Wubkje Kuindersma, Sol León, Marco Goecke en Antonin Rioche. Sinds 2023 neemt ze deel aan het Moving Media Lab, een ontwikkeltraject voor makers in kunst, design en wetenschap, met een focus op de interactie tussen nieuwe technologieën, beweging en het lichaam. 

Live-streams bij het Nederlands Danstheater

Bas: Leuk dat we hier in Rotterdam kunnen afspreken. Ik wilde graag de tentoonstelling Reboot zien bij het Nieuwe Instituut. Die geeft een mooi overzicht van kunstenaars die al vanaf de jaren ’60 met de eerste computers, en later op het web, in het digitale domein aan de slag zijn gegaan. Peter Struycken was een van de eerste kunstenaars in Nederland die daarmee werkte, maar ook andere kunstenaars stortten zich op de nieuwe mogelijkheden. Ook in Brabant zat een belangrijk instituut: V2_ het Lab voor de Instabiele Media. Die zijn in 1981 in Den Bosch begonnen. Dat was een baanbrekende scene, zoals het internet in het begin ook een vrijplaats was waar alles open werd gedeeld. Big Tech heeft helaas de bakens in het digitale domein helemaal verzet. Alleen de hack communities en de open source-beweging herinneren nog aan de vrijplaats die het internet ooit was. 

Ennya: Fascinerend om te merken dat iets wat nu zo vanzelfsprekend is, toen als grote inspiratiebron werd gezien. Als een mogelijkheid om daar iets nieuws mee te kunnen doen. Nu is dat zo vanzelfsprekend met iedereens leven verweven.

Bas: Tijdens de coronapandemie in 2020 is het NDT begonnen met livestreams. Hoe ging dat in die eerste periode? Want er kon geen enkel optreden meer plaatsvinden? 

Ennya: Dat was in 2020, ik werkte net twee jaar bij de company. Toen kwam corona en in maart ging alles op slot. We vierden op dat moment ons zestig jarig bestaan. We hadden een groot programma op stapel staan, met de twee gezelschappen gemixt. Omdat we door corona niet op tour konden, stelden we ons al snel de vraag: wat gaan we dan doen? Want alle dansers zaten thuis. Voor hen was het echt een heel moeilijke tijd. Ze hadden ‘s ochtends online balletles in hun eigen huiskamer, meer kon niet.

Bas: Daar heb ik opnames van gezien. Ik vond dat toen fantastisch om te kunnen zien, zo dicht op de huid van de dansers. Heb je bij hen thuis gefilmd of hebben ze dat zelf vastgelegd?

Ennya: Dat hebben ze zelf opgenomen. Ik had voorgesteld om één video te maken waarin dansers een doorlopende choreografie zouden doen. Waarin de ene danser de beweging van de ander overneemt. 

Bas: Ik heb in die tijd veel van het NDT online kunnen zien. Het was steeds iets om naar uit te kijken. 

Ennya: De lockdown werd een verplicht rustpunt voor iedereen. Ik werd creatiever omdat je eigenlijk niets kon. De druk van de alledaagse verplichtingen was weg. De eerste twee weken wist ik echt niet wat ik moest doen. Maar de derde week dacht ik, ja, ik kan wel iets bedenken. Een korte film of iets anders. 

Bas: Met wie praat je dan als je een idee hebt bedacht? 

Ennya: Mijn collega’s bij Marketing en Communicatie. 

Bas: Is dat de meest logische plek? Want je zit ook heel dicht op de producties. 

Ennya: Ja, toch wel. Bijna alle video’s die wij maken over de voorstellingen worden naar buiten gecommuniceerd ter promotie en voor verkoop. Behalve het archiefdeel, bijvoorbeeld de één-camera registraties van de voorstellingen, dat is vooral voor intern gebruik, voor dansers die de registratie kunnen raadplegen als ze een stuk van een bestaande choreografie instuderen. Ik werk met name samen met Harmen Straatman, mijn mede video-collega en Anne Roth, zij helpt ons met de planning en organisatie van draaidagen en denkt ook mee in de videoconcepten. We kijken welke ideeën er zijn en kijken met z'n drieën wat wel en wat niet haalbaar is, van wat we zouden willen doen. Eens in een zoveel tijd evalueren we de content die we hebben gemaakt, Dan halen we ook Nadine Zijp, onze manager van de afdeling Marketing, Communicatie en Development en Emily Molnar, de artistiek directeur, erbij. Dan evalueren we wat we hebben gemaakt. Wat vond je daarvan? Wat vond je goed, wat vond je minder goed gaan? Zijn er nieuwe video ideeën? Waar willen we volgend seizoen mee doorgaan? En dan kijken we wat we voor de komende periode kunnen bedenken.

Bas: En dan maak je een jaarplan?

Ennya: Ja, maar tegelijkertijd is wat we doen nog steeds erg ad-hoc. Je zit in een company waarbij van de ene op de andere dag je planning omgegooid kan worden. Volgende week sta ik ingepland om op donderdag te filmen. Dan zijn ze terug van tour en gaan ze repeteren voor een nieuwe choreografie van Yoann Bourgeois. Het kan zijn dat ik die ochtend te horen krijg dat ik nog niet kan komen filmen. Omdat ze nog niet ver genoeg in het proces zijn, of omdat het proces die dag stroef loopt. Begrijpelijk, maar dat betekent dat je heel flexibel zijn. Het scheelt dat ik geen freelancer ben, ik werk een vast aantal dagen en dan schuift het werk door naar volgende week. Maar dat betekent ook dat de edit vertraging oploopt. De digitale kant, het bewerken van het beeldmateriaal en ook het online brengen van het beeldmateriaal, komt in nauwe samenwerking met de artiesten en de choreografen tot stand. Als we gefilmd hebben en er is een video gemaakt, dan wordt die altijd voor een laatste check naar de directeur gebracht en daarna nog ter informatie aan de choreografen. Als er grote bezwaren zijn, kan er opdracht worden gegeven om een nieuwe edit te maken.

Bas: Wat hadden jullie bedacht toen alles stil stond? De thuisrepetities, dat was één ding, en verder? 

Ennya: Ik bedacht een korte film over hoe het zou zijn als op dat moment, tijdens corona, er een alien naar de aarde zou komen, die alleen maar mensen in hun eigen huis zou vinden en niet op straat. Hoe zou in die vreemde wereld, die alien contact leggen met een mens? Daarvoor had ik twee dansers nodig, waarvan één danser vastzit in een kamer, en de andere buiten, in die nieuwe, vervreemdende wereld. Het is een zwart-wit film: Outside – In. Gemaakt met support van NDT.

Bas: Maar het was eigen werk?

Ennya: Ja, het was een heel mooi project. En de dansers waren ook blij, want zij hadden iets concreets te doen in een periode van stilstand. Het liet zien hoe we ondanks alle beperkingen wel creatief met video konden omgaan.

Bas: En hoe is die toen vertoond? Via welke platforms? 

Ennya: Alleen online. Via de website. Instagram, Facebook. Mijn eigen website ook.

Bas: Hoe zit het dan met rechten? Is het jouw film? Of is het een film van de company? 

Ennya: In dit geval is de film van mij. Maar alle andere content die ik maak is van NDT. 

Bas: Nee, dat doe je in de tijd van de baas, en dan is het automatisch eigendom van NDT. 

Ennya: Van Outside-In deden ze wel de productie. Dus de rechten zijn deels van hen, denk ik. Ik heb het nooit vastgelegd. Het maakt ook niet zoveel uit want het was een eigen spontaan geïnitieerd project, maar ja, eigenlijk het is wel belangrijk…

Bas: Ik heb daar met verschillende mensen over gesproken. Want het is, zeker als je digitaal werkt en gaat samenwerken in een team, met een producent, met andere makers, met technici, een vraag die vroeg of laat om de hoek komt kijken. Wat is dan van wie? Het Effenaar Lab in Eindhoven, waar je als muzikant met VR en HR aan de slag kunt, legt die vraag bewust niet op tafel. Directeur Jos Feijen zei daarover: als je die vraag te vroeg in het proces op tafel legt, dan houdt iedereen zijn mond, dan stopt het delen van kennis en scherpt iedereen zijn potlood. En dat brengt een hele verkeerde atmosfeer. Dus zegt de Effenaar: dat doen we wel, maar later. Pas als er dingen uitkomen die kansrijk zijn en markt- of groeipotentie hebben dan moeten er investeerders instappen en worden de belangen snel groter. Op dat moment gaan we pas praten over wat van wie is. En wie waar recht op heeft.

Ennya: Ik weet goed dat je dingen moet regelen, dat je afspraken op papier moet zetten. Het gaat op dit vlak namelijk in goed vertrouwen te vaak mis. En dan zijn de gevolgen groot. Maar ik zie ook, dat als je het te vroeg doet, alles op slot kan gaan. Dat is nu ook bij NDT een groot obstakel, de rechten. Dan ga ik iets verder in de tijd. Als het gaat over het heruitzenden van streams, zijn de rechten verreweg de grootste kostenpost. Want de choreograaf moet opnieuw betaald worden, de muziek moet opnieuw betaald worden. Met de dansers is volgens mij aan de voorkant een overeenkomst afgesloten in hun contract over portretrecht.

Bas: Zijn jullie na corona blijven streamen? Bereiken jullie daar veel mensen mee?

Ennya: Ja we streamen nu nog steeds. Livestreams én herhalingen van producties die we al eerder hebben gedaan. Op het hoogtepunt tijdens corona hadden we wel 5000 betalende kijkers die live naar een voorstelling keken. Nu zitten we rond de 1500 kijkers, maar we zetten het streamen ook anders in dan voorheen. We gebruiken het nu vooral als additioneel alternatief voor het toeren, dat is duur en niet duurzaam. We hebben jarenlang getoerd, maar ook het NDT heeft de opdracht haar carbon footprint te verminderen. De mensen die toch heel graag het NDT willen zien kunnen we dan het beste bereiken met een digitaal theater of een stream. Daar zetten we nu op in, in samenwerking met het Holland Festival en ITA. Het onafhankelijke platform dat we hadden, is nu het platform Digitaal Theater geworden. Daarin programmeren ITA, NDT en Holland Festival hun content. We gebruiken dezelfde resources, delen een player. Het platform is volop in ontwikkeling, het is nog geen Netflix.

Deelnemen aan het Moving Media Lab

Bas: En dan zit je ineens in het Moving Media Lab. Daar kwam ik je tegen, tijdens het Cinedans Festival in Amsterdam. Hoe kwam je daar terecht?

Ennya: Ik zag online via Cinedans in augustus vorig jaar dat ze een oproep hadden geplaatst. Daar heb ik op gereageerd. Ik ben ook naar Nederlandse Dansdagen geweest, daar hadden ze een lezing over het lab. Dus ik heb me laten informeren, en heel kort gesproken met hen. En ja, toen...

Bas: Het was meteen goed? 

Ennya: Ja, ik had eigenlijk niet verwacht dat ik mee zou mogen doen. Omdat ik dacht dat ze misschien mensen zoeken die meer technisch in de ontwerphoek zitten, of in de video-interactie. 

Bas: Ja, die zitten er ook tussen. Maar juist de mix is interessant. Hoe gaat dat proces in zijn werk?

Ennya: Het is een programma van anderhalf jaar. De start was een paar maanden terug en de komende anderhalf jaar doe ik mee. Maar het is niet zo dat ze elke week iets organiseren, dat doen ze maar één keer per drie, vier maanden. Dan zijn er evenementen waar wij als lab op aansluiten. Het eerste lab was nu met Cinedans. Zij zijn ook sponsor en organisator. Ze nodigen mensen uit die iets over hun eigen discipline komen vertellen en waarvan wij kunnen leren. Zo organiseren ze een leercontext. Een educatieve omgeving waarin je zelf als individu kan beslissen wat interessant voor je is.

Bas: Heb je aan het einde een presentatiemoment? Want het hoeft niks concreets op te leveren?

Ennya: Het is een lab, dus er hoeft geen concreet resultaat geboekt te worden of iets opzienbarends uit te rollen aan het eind. Zelfs niet eens een werk. Maar ik denk dat de mensen in onze groep wel de ambitie hebben om te kijken of er toch iets concreets uit kan komen. Misschien leidt het tot een start van een gezamenlijk project. Dat zouden we kunnen gebruiken als basis voor een subsidieaanvraag ergens anders. We zien dit lab als een onderzoek- en experimenteerfase. Waarbij we het geluk hebben dat de kennis en de resources voor ons worden geregeld. Hierna kijken we wat we er verder mee kunnen doen. We hebben nog een heel jaar te gaan; er kan onderweg nog van alles gebeuren.

Bas: In zekere zin lijkt de opzet een beetje op wat wij doen binnen TalentHub Brabant. Ik heb je daar eerder iets over verteld. Er zijn zeven verschillende TalentHubs actief vanuit verschillende disciplines. Er is er ook een voor film: NEXT. Het programma wordt gecoördineerd door Paulien Mandos en Maureen Prins. Ken je Maureen?

Ennya: Ja. Ze heeft met Solar Cinema een keer in Tilburg een dansprogramma samengesteld, en daarin name ze een film van mij op. Er zat ook een film bij van Angelo Raaijmakers, een filmmaker uit Schijf in Brabant. Hij zat vorig jaar in het talentprogramma van NEXT. 

Bas: Playgrounds is daar de drijvende kracht achter. Paulien Mandos is de producent. Ze werken onder andere samen met Netflix. Ik heb je naam aan NEXT doorgegeven via Iduna van de Ven.

Ennya: Ik hoorde van Angelo dat hij heel blij was met het traject. Het heeft hem echt verder geholpen. Hij zei dat hij zoveel verschillende indrukken heeft kunnen proeven, ook van de industrie, zodat hij daarvan een veel beter beeld heeft. Maar ik wist helemaal niet dat je meerdere hubs hebt van verschillende disciplines. Dat is wel heel slim.

Bas: Ja, er is een aparte Hub voor de muziek, een Hub voor de podiumkunsten met een focus op dans, theater en circus, er zijn twee Hubs voor de visuele kunsten en er is een Hub voor design en een Hub voor literatuur. En er ontstaan samenwerkingen tussen talenten die elkaar opzoeken. We hebben een interdisciplinair programma dat probeert die synergie te versterken. Het mooie van het programma is dat het talent steeds centraal staat. We beginnen altijd met het maken van een nulmeting. Daarvoor gebruiken we verschillende online vragenlijsten die het talent toegestuurd krijgt met vragen over vakmanschap en inhoudelijke kwaliteit, vragen over het ondernemerschap en over productiviteit en werkhouding. Op die manier meten we waar het talent nu staat. Waar je goed in bent, waar je affiniteit mee hebt en waarmee minder, en waar het verstandig kan zijn om aan te werken omdat je dat aspect van je beroepspraktijk nog niet zo sterk ontwikkeld hebt. Op basis daarvan maken we een ontwikkelplan. Met dat plan gaan de Hubs samen met het talent aan de slag.

Ennya: Als ik naar mijn eigen ontwikkeling kijk, dan zit ik op het punt waarin ik heel graag werk wil maken voor in voorstellingen. Of voor muziek, dat lijkt me ook echt interessant. Voor bands of artiesten. Dan denk ik aan projecties en animaties; beeld dat onderdeel wordt van de scenografie van een dansvoorstelling, of een theatervoorstelling. Ik ben daar vorig jaar mee begonnen in mijn freelancetijd. 

Bas: Je wordt een soort medespeler, eigenlijk?

Ennya: Ja precies! Afgelopen december heb ik voor een solo stuk van Sol Léon een projectie gemaakt voor het Staatsballet in Berlijn. Daar heb ik een animatie voor gemaakt die onderdeel is van de voorstelling. Tijdens de choreografie is deze te zien als onderdeel van het verhaal. Ik vind dat erg interessant. Dat is ook hetgeen wat ik meer zou willen doen bij NDT. Ik maak werk over het werk, wat ook super interessant is en heel belangrijk. Maar ik ben ook zelf maker, dus ik merk dat ik ook ruimte nodig heb om mijn eigen artistieke stem te laten horen. En ik ervaar nu dat ik dat het leukste vind in een omgeving waarin je samenwerkt en waarbij je elkaar kan inspireren. Daarom is het Moving Media Lab voor mij nu een heel interessant traject. Ik probeer me nu zelf als beginnend ontwerper/maker te focussen op dans, maar muziek zou ook kunnen. Om bijvoorbeeld visuals te maken voor concerten of een idee van wat daarbij zou kunnen passen. Dus op dat punt zit ik nu in mijn persoonlijke ontwikkelingstraject. 

Bas: Dat klinkt als een goed plan! Ik wens je een vruchtbare deelname aan het Moving Media Lab toe.