Welke rol kan kunst spelen in het verkleinen van de kansen(on)gelijkheid? En wat kan cultuureducatie daarin betekenen? Op deze pagina bieden we inspiratie door middel van links naar instrumenten, inspirerende projecten, artikelen en video’s die je kunnen helpen om werk te maken van kansengelijkheid. Daarnaast zijn de video’s terug te zien toen we vroegen aan Karim Amghar en aan Siela Ardjosemito-Jethoe om hun licht op te laten schijnen op cultuureducatie en kansen(on)gelijkheid.
Hoe breng je diversiteit en de rijkdom van culturen de school in? - Mocca Expertisecentrum Cultuuronderwijs
In deze video verkent Mocca Expertisecentrum Cultuuronderwijs met verschillende gastsprekers hoe je de diversiteit van leerlingen en de rijkdom die dit biedt de school in kan brengen. Waarom is dit belangrijk? Door kinderen al op jonge leeftijd in aanraking te laten komen met verschillende perspectieven, door middel van kunst te laten ontmoeten met meerstemmigheid, leren ze al op jonge leeftijd samen te leven en elkaars cultuur te waarderen. Zien ze dat ze verbonden zijn met elkaar. En zo te bouwen en samenwerken aan de nieuwe wereld in een veranderende tijdperk. Om te weten waar je naar toe gaat, moet je eerst weten waar je vandaan komt.
Masterclass video Mocca Expertisecentrum Cultuuronderwijs
Karim Amghar
“Om meer beweging te krijgen in inclusiviteit, zijn kunst en cultuur één van de grote mogelijkheden”, vertelt schrijver en presentator Karim Amghar op onze Inspiratiedag Cultuureducatie. “De inzet van cultuureducatie zie ik als een manier om de kansenongelijkheid in de maatschappij te verkleinen. Kunst en cultuur zorgen voor voelen en emotie en dat is essentieel.” Om te begrijpen hoe kunst en cultuur kunnen bijdragen aan kansengelijkheid in het onderwijs, is het goed om te weten waardoor de ongelijkheid in onze samenleving is ontstaan en heerst, volgens Karim.
Er is veel diversiteit in onze maatschappij en vaak is onze beeldvorming gebaseerd op stereotypes. Dat bepaalt ons bewuste en onbewuste gedrag. We willen mensen kunnen inschatten en weten hoe je bij een bepaalde context moet gedragen. Hoe je zelf in het leven staat, is bepaald door je opvoeding en door de plek waar je wieg staat. Wanneer je bijvoorbeeld opgroeit in een gezin dat tegen de armoedegrens aan leeft, kom je vaak minder tot ontwikkelen toe, omdat het vooral overleven is en er vaak geen geld is voor kunst of sport.
Ook uitingen in de media, films en boeken bepalen je beeld van de wereld. Net als ervaringen die je hebt met mensen. Karim noemt kansenongelijkheid een meerkoppig monster, dat kan bestaan uit: het inkomen van je ouders, etniciteit, kennis, knowhow en middelen, geen voorschoolse educatie en culturele armoede. Daarnaast noemt hij het fundament van onze samenleving rot.
De kwaliteit van het onderwijs is goed, maar gelijke kansen zijn er niet altijd. Hij haalt de eindtoets in groep 8 aan als voorbeeld. Wanneer kinderen op basis van onderadvisering op een lager niveau terechtkomen dan ze eigenlijk aankunnen, gaan ze zich daar ook naar gedragen, spreekt Karim uit eigen ervaring. Als je van school uit het gevoel meekrijgt dat je niet goed genoeg bent, dan wordt dat gevoel versterkt. Ook het lerarentekort speelt een rol in het onderwijs. Daarnaast zijn er veel onderwijsniveaus in het voortgezet onderwijs, waardoor je meer segregatie krijgt in de samenleving.
Eén van de oplossingen die Karim hiervoor aandraagt is: meer inzetten op cultuureducatie, zodat kinderen zich ontwikkelen en leren uiten. Bijvoorbeeld door middel van poëzie of rap, wat passend is voor het kind. Hij had daar vroeger zelf veel baat bij kunnen hebben, maar vanuit zijn opvoeding was dat geen optie.
Ook meer betrokkenheid vanuit de ouders, voorlezen en verbinding zoeken, zijn oplossingen volgens Karim. De volle potentie uit kinderen halen, is voor hem een grote waarde. Sociale pijn aanpakken is ook een belangrijk speerpunt. Kinderen willen groeien en klimmen op de sociale ladder, maar wanneer ze worden afgewezen, voelen ze sociale pijn. Juist kunst kan helpen bij die pijn. Het bezoeken van musea, naar spoken word-evenementen gaan, of zelf met spoken word bezig zijn, maakt kinderen weerbaarder. Er is hier een grote rol voor cultuurcoaches op scholen weggelegd volgens Karim.
Wanneer je in de klas aandacht wilt geven aan inclusiviteit en diversiteit, bied leerlingen dan de ruimte en erkenning. Geef aandacht aan de diversiteit, erken het, en investeer erin. Het gevoel is belangrijker dan de feiten. Bied ruimte en veiligheid voor de verbinding tussen leerlingen. Zorg ook voor goede communicatie met en tussen de kinderen. Karim geeft een aantal mooie voorbeelden van hoe je met elkaar kunt communiceren, waaronder talking stick methode en de deep democracy methode.
Lezing van Karim Amghar op 9 november 2021 tijdens de Inspiratiedag Cultuureducatie vanuit Theater Het Speelhuis in Helmond.
Siela Ardjosemito-Jethoe
Tijdens het Nice café op 14 februari 2022 gingen we hierover in gesprek met Siela Ardjosemito-Jethoe. Zij is cultureel antropoloog en socioloog en houdt zich bezig met diversiteit en inclusie in onderwijs, cultuur en welzijn.
Wat verstaan we nu precies onder kansengelijkheid? Waar we eerst dachten dat het vooral ging om het toegankelijk maken van aanbod, lijkt het er steeds meer op dat ook het aanbod zelf meer cultureel – divers mag zijn. Vragen die erbij gesteld worden zijn: Met welke blik kijk ik eigenlijk? Kan kunst bijdragen aan de ontmoeting tussen culturen. Hoe draagt het bij? Hoe meet je of het aanbod divers is? En hoe is dat voor de ander?
Als we kijken naar de manier waarop we ons culturele aanbod hebben georganiseerd zien we dat we veelal programmeren, inkopen en inplannen op herkenning. Dat is fijn want dan is er voor het publiek echt iets om van te genieten vanuit een intrinsieke beleving. Toch is het zo dat die manier van inzetten op kunst- en cultuurbeleving en -beoefening ook kan leiden tot verschillende vormen van uitsluiting. Zo is het kader binnen de cultuursector veelal heteronormatief, en richt het zich op mensen zonder fysieke of mentale uitdagingen. Er is weinig ruimte voor een niet-wit westers ofwel gekleurd perspectief. Het koloniale verleden wordt veelal verheerlijk. Er is maar beperkt zicht op de sociale-economische normatieve kaders, en meer omgevingsgericht zijn de grootstedelijke en meer rurale vraagstukken anders van aard. De herkenbaarheid is in deze gevallen voor een deel van de bezoekers/deelnemers groot, en voor een ander deel is hier sprake van verrassing. Het inzetten op meer balans en evenredigheid op deze beleving zou gelijkwaardigheid en daarmee gelijke kansen stimuleren.
Het in zelfreflectie en onderzoek opsporen van machtsstructuren en aannames over ras, klasse, geslacht, seksualiteit binnen de bestaande kennissystemen, is hiermee een belangrijk gegeven. Het kunstonderwijs speelt in zulke systemen een niet te onderschatten rol. Het begrijpen dat de norm te maken heeft met wie uitgenodigd wordt om toe te voegen versus het verzoek om aan te passen.
Om deze zelfreflectie en het onderzoek aan te spreken, heeft zij voor Brabant de dialoogmethode geschreven.
Minicollege door Siela Ardjosemito-Jethoe
Dialoogtafel Kansengelijkheid
Wat betekent kansenongelijkheid in jouw organisatie? Om met elkaar mee te denken en samen te komen tot passende oplossingen hebben wij een dialoogtafel ontwikkeld. Deze gespreksmethode gebruikt het dialogisch model, waarbij de gesprekspartners in uitwisseling kunnen treden over uiteenlopende onderwerpen die invloed hebben op kansenongelijkheid. Samen met bureau CtDu is de methode verder vormgegeven vanuit principes van diversiteit en inclusie.
Lesmodule Superdiversiteit voor kinderen - Universiteit van Tilburg
We hebben allemaal te maken met diversiteit. Thuis, op school, bij de sportclub of in de supermarkt… Je komt er mensen tegen met diverse achtergronden, geloven en culturen. Wetenschappers van Tilburg University doen onderzoek naar diversiteit. Hoe is het ontstaan? Waarom spreken sommige kinderen meer dan één taal? Hoe ga je om met diversiteit in de klas?
Op dit moment onderzoeken we hoe deze lesmodule verder kan aansluiten bij cultuureducatie door de ontwikkeling en integratie van beeldende opdrachten en kunstuitingen.
De lesmodule Superdiversiteit bestaat uit deze vijf lessen:
- Cultuur, globalisering en migratie
- Talen en genres
- Meerdere talen/culturen thuis
- Diversiteit op school
- Taal in de omgeving
De lesmodule Superdiversiteit
- is voor leerlingen van groep 6/7/8 en onderbouw VO (9-14 jaar)
- bestaat uit kennisclips (filmpjes) door wetenschappers en opdrachten
- is verdeeld in verschillende opdrachten: individueel, groepjes en klassikaal
- duurt 1 tot 2 lesuren
- is gratis
Kennisclip Superdiversiteit bij les 4
Blogs
Gemengde salade
Gisèle Mambre was gespreksleider bij het NICE café over kansengelijkheid in cultuureducatie, en schreef daarover een kort vesrlag als gastblog.
Kunstloc Brabant
Cultuureducatie als zalf op sociale wonden
Onlangs was Esther Leenders bij de lezing van Karim Amghar. Hoewel Esther niet verwacht dat kunst en cultuur alles kan oplossen, bleef de term sociale pijn na de lezing nazingen in haar hoofd en ging ze op onderzoek uit.
Kunstloc Brabant
Cultuurarmoede
Het begrip kansengelijkheid roept bij Monique Koolen vragen op als: kansen voor wie en waarvoor? Het gesprek dat daarop volgt wordt geladen met begrippen, als inclusiviteit en culturelediversiteit. De begrippen duikelen over elkaar heen en al snel ging het gesprek over de ander. In plaats van over onszelf te spreken en wat het van ons vraagt hier betekenis aan te geven.
Linkedin
Inspirerende projecten
Kennisbank bij Klassen
Naar aanleiding van de dcumentaireserie Klassen zijn er in het hele land gesprekstafels georganiseerd, waarbij de makers hun ervaringen hebben kunnen delen. En daarmee het onderwijs en alle betrokkenen heeft gespiegeld, voor welke uitdagingen zij iedere dag weer staan.
Gelijke Kansen in de Klas
Ixeg Waxie
Tilburgse jongeren die moeite hebben hun weg te vinden in de maatschappij maken samen Ixeg Waxie, een eigen publicatie onder het motto: ‘ik zeg wat ik zie’. Onderwerpen die voor hen relevant zijn, vormen de leidraad voor de thematiek van de publicatie. Door over deze onderwerpen te schrijven, en ze te tekenen en fotograferen worden thema’s waar de jongeren in hun dagelijks leven tegenaanlopen bespreekbaar gemaakt. Ixeg Waxie verschijnt vier keer per jaar in de vorm van een muurkrant en een gevouwen editie.
Mestmag.nl
Move to meet
De Zwitserse choreograaf Katja Grässli, artistiek leider van het Tilburgse dansgezelschap MoveToMeet, is ervan overtuigd dat we elkaar nodig hebben om onze blik op de wereld te verbreden. In samenwerking met dansers uit verschillende culturen en bevolkingsgroepen onderzoekt Grässli thema’s als eenzaamheid, verbinding en bewustzijn. Daarbij is ze vooral geïnteresseerd in de manier waarop de betekenis van zulke onderwerpen wordt beïnvloed door onze achtergrond en dus voor iedereen verschilt. Een terugkerend element in de recente voorstellingen van MoveToMeet is de samenwerking tussen dove, slechthorende en horende dansers, waarbij dans, lichaamstaal en gebarentaal met elkaar versmelten.
Move to meet
KUNST/WERK
Boijmans van Beuningen zet zich tijdens de grootschalige verbouwing niet alleen in om het gebouw klaar te maken voor de toekomst, maar dat de organisatie dat ook in het geheel is. Mbo-ers komen niet snel uit zichzelf naar het museum voor inspiratie en in aanraking te komen met andere perspectieven. Omgekeerd heeft het museum weinig medewerkers met een mbo-opleiding, ondanks dat het museum allerlei vormen van vakmanschap nodig heeft. Daarom dat Boijmans het speciale beroepenprogramma project KUNST/WERK heeft opgezet in samenwerking met Zadkine College. Tijdens de looptijd van het project lopen er drie trajecten met verschillende opleidingen binnen Zadkine. De doelstelling van KUNST/WERK is om kennis te maken met de belevingswereld van de studenten. En de studenten uit te dagen om vanuit hun perspectief en vakmanschap te kijken naar hun beroep binnen de context van een museum. De publicatie is gemaakt om te delen met andere musea, culturele instellingen en ROCs. In de publicatie is een korte omschrijving van het project (en de trajecten), evaluatie en aanbevelingen voor toekomstige projecten met een soortelijke context.
KUNST / WERK - Museum Boijmans Van Beuningen
Onbeperkt Van Abbe
Onbeperkt Van Abbe is hét programma waarin de bezoeker centraal staat. Het Van Abbemuseum is toegankelijk voor iedereen die nieuwsgierig is, of je nu blind of slechtziend bent, doof of slechthorend. Zelfs als je niet in staat bent om zelf naar het museum te komen, komt het museum naar jou toe.
Het ervaren van het museum en de kunstwerken met alle zintuigen is niet alleen een meerwaarde voor doelgroepen met speciale behoeften, maar levert een bijzondere bijdrage aan de museumbeleving van iedere bezoeker.
Van Abbe
Musea bekennen kleur
Musea Bekennen Kleur stelde De Verbintenis op, een collectief statement waar 26 musea gezamenlijke doelstellingen hebben geformuleerd om op te staan tegen institutioneel racisme en alle andere vormen van discriminatie.
Musea bekennen kleur
Black Sheep Can Fly
Black Sheep Can Fly initieert, ontwikkelt en produceert verhalen die onderbelicht zijn in de kunst en cultuursector maar wel degelijk een onderdeel uitmaken van onze samenleving. We doen dit door door het produceren van tv-, film-, muziek- en theaterproducties. “Wij streven naar een wereld waarin kunst en media een volwaardige afspiegeling van de samenleving zijn.”
Black Sheep Can Fly
The Black Archives
The Black Archives is een cultureel centrum dat naast een historisch archief is met boeken geschreven vanuit een zwart perspectief of andere perspectieven die op andere plekken onderbelicht zijn ook activiteiten organiseert. De collectie van het archief met meer dan 10.000 boeken behandelen thema’s zoals racisme, slavernij, (de)kolonisatie, feminisme en gender, Suriname en voormalige Nederlandse Antillen. Deze collectie, dat ook bestaat uit objecten en artefacten, vormt de inspiratie voor tentoonstellingen, events en lezingen. Daarnaast geeft The Black Archives ook advies, werkt samen met bedrijven zoals de Amsterdamse sneakerwinkel Patta en doet onderzoek. The Black Archives valt onder de stichting New Urban Collective (NUC). Deze stichting is voortgekomen van een in 2011 opgerichte vereniging door zwarte studenten en studenten van kleur vanwege een gebrek aan diversiteit en andere perspectieven binnen het onderwijs en op andere plekken binnen de maatschappij.
The Black Archives - Home
OSCAM en Young OSCAM
Een museum dat op allerlei fronten midden in de maatschappij staat. OSCAM is gevestigd in een winkelgebied - Amsterdamse Poort - in Amsterdam Zuidoost. Met Young OSCAM – een team van jonge makers en studenten (van kleur), en daarmee rolmodellen en hosts – is dit team co-curators van tentoonstellingen en de drijvende kracht achter innovatieve programmering zoals Young OSCAM Winter Activitities. Waar kinderen tussen de 10 en 14 jaar nieuwe verhalen ontdekken, of hun eigen verhaal ontdekken, delen met andere kinderen en een kunstwerk te maken dat wordt gepresenteerd in OSCAM.
OSCAM – Open Space Contemporary Art Museum
TedTalk Ilias El Hadioui
Tijdens zijn TedTalk deelt onderwijssocioloog El Hadioui zijn inzichten over zijn onderzoek naar school- en straatculturen, daarmee ook mannelijke en vrouwelijke kenmerken binnen en buiten het onderwijs. En hoe dit zorgt dat jongeren met een migrantie-achtergrond vaker te maken krijgen met uitsluiting. Equality in a super diverse class | Iliass El Hadioui | TEDxAmsterdamED - YouTube
Music Matters
Een Rotterdamse initiatief om jongeren tools te geven om hun eigen weg te vinden in de wereld van muziek. We laten jonge Rotterdammers zien wat muziek voor hen kan betekenen – als maker, als speler, als liefhebber en als ondernemer. Music Matters doet dit o.a. als projectleider ‘Overal muziek’ educatieve projecten binnen Rotterdam nmet elkaar te verbinden. S.H.E. (Socialising, Helping, Educating) meet-ups om een veilige ruimte te creëren waar vrouwen hun verhalen kunnen delen, elkaar kunnen helpen en inspireren binnen de muziekindustrie. Music Matters
Achtergrondinformatie
Landkaart voor inclusieve podiumkunsten
Mensen met een beperking kunnen op veel plekken meedoen aan kunstlessen of andere culturele activiteiten. Ook voorstellingen zijn steeds vaker toegankelijk voor mensen met een beperking.Op deze landkaart kun je per provincie zien wat er gebeurt op het gebied van inclusieve podiumkunsten. Ook als je samenwerking zoekt of ervaringsdeskundigen wilt vinden, kan deze landkaart behulpzaam zijn.
Waarden voor een nieuwe taal
Een veilige, inclusieve en teogankelijke taal voor iedereen in de kunst- en cultuursector. Met de Handreiking Waarden Voor Een Nieuwe Taal van de Code Diversiteit & Inclusie streven we naar een gedekoloniseerde, inclusieve en toegankelijke taal voor iedereen. Taal is hierin
een vertrekpunt. Het biedt de kaders voor communicatie en interactie. Het is geen eindpunt. Door woorden te veranderen worden wezenlijke problemen niet opgelost. Taal is niet statisch, maar verandert voortdurend en dat zouden wij ook moeten doen. Handreiking: Waarden voor een nieuwe taal
Gelijke Kansen Alliantie
Het tegengaan van kansenongelijkheid is een opdracht voor iedereen, met een grote rol voor het onderwijs. Het verbinden van de drie leefwerelden – school, thuis, omgeving – is heel belangrijk in de aanpak van gelijke kansen. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is sinds oktober 2016 actief in heel Nederland met de Gelijke Kansen Alliantie (GKA), en vanaf 1 oktober 2018 als het Programma Gelijke Kansen. De integrale aanpak van gelijke kansen blijkt ook uit de samenwerking van de GKA met ministeries van SZW (armoedebestrijding en onderwijs arbeidsmarkt) en het ministerie van VWS (jeugd en sport) om deze verbindingen te versterken.
Gelijke-kansen.nl
Waarderen van Diversiteit
Linda van den Bergh geeft in haar lectorale rede ‘Waarderen van Diversiteit’ achtergronden, overdenkingen en praktijkvoorbeelden. In alle onderwijssectoren, van het basisonderwijs tot het hoger onderwijs, worstelen leraren met de vraag hoe zij tegemoet kunnen komen aan de ondersteuningsbehoeften van hun verschillende leerlingen. Er is steeds meer behoefte aan professionalisering op het gebied van taal, didactiek en differentiatie, sociale ontwikkeling en sociale identiteit, de relatie tussen de school en de wijk, en expertise op het gebied van ouderbetrokkenheid.
Nivoz
Cultureel ecosysteem
Met het concept ‘cultureel ecosysteem’ kunnen we het traditionele cultuurbeleid en cultuurbegrip doorbreken. Zorgen we dat iedereen de mogelijkheid krijgt om zich cultureel te ontwikkelen. Én creëren we een veld waarin ieder mens zich cultureel thuis voelt en de weg vindt. In dit essay verkent het LKCA met betrokken partijen hoe dit culturele ecosysteem kan floreren.
LKCA
Code Diversiteit en Inclusie
De Code Diversiteit & Inclusie is een gedragscode van, voor en door de Nederlandse culturele en creatieve sector over diversiteit en inclusie. De code is een instrument van zelfregulering. Het doel van de code is dat de culturele en creatieve sector de brede diversiteit van de Nederlandse samenleving representeert. Een basisvereiste is dat de sector gelijkwaardig toegankelijk is voor iedereen: als maker, producent, werkende en publiek. Zo wordt de sector van iedereen. Iedereen draagt er op eigen wijze aan bij. Iedereen wordt gewaardeerd, gerespecteerd, gehoord en voelt zich thuis in de sector.
Codedi
LKCAtelier Diversiteit en inclusie
Iedereen heeft vooroordelen, of je wilt of niet. Bewustwording helpt om te werken aan een daadwerkelijk inclusief en divers speelveld. Dit LKCAtelier is daarom gewijd aan impliciete vooroordelen en stereotypen: hoe werken ze en hoe omzeil je ze?
LKCA
Werk maken van gelijke kansen
Gelijke kansen zou je kunnen onderzoeken vanuit logistiek oogpunt. Dat gaat over inrichten van de lokale omgeving om beter toegang te krijgen/bieden voor het bezoeken van en participeren in activiteiten die gaan over Kunst/cultuur. Maar je zou het ook kunnen benaderen vanuit sociologisch oogpunt. Netwerken inrichten en betere samenwerking stimuleren. Tussen ouders, school en instellingen. Binnen het sociale domein. Andere optie is om het dichtbij en klein te maken. En onze energie te richten op de kunstvakdocenten/kunstenaars. En kansengelijkheid vooral te zien in het contact met leerlingen. Die kansen kunnen zien en benutten. Waarin het kind wordt uitgedaagd en ondersteund om zijn ‘eigen’ verhaal te vertellen. Om zicht te krijgen wie hij is en waar hij vandaan komt. Wat hem beweegt en dat tot uitdrukking brengen middels de taal van de kunsten. Die verhalen bieden ons zicht op wat hen beweegt. En wij leren daar oog en oor voor te hebben. Kunstvakdocenten kunnen dat binnen hun discipline aan de dag leggen, momenten creëren waarin het mogelijk is om jezelf te tonen. Die momenten vaker te laten plaatsvinden. En daar de leraar in voor te gaan om gelegenheden die zij in de klas hebben op te sporen. De verhalen die daarin worden gecreëerd verzamelen en publiceren.
Didactief online (pdf)
Woorden doen ertoe: Een incomplete gids voor woordkeuze
Het Nationaal museum van Wereldculturen (Tropenmuseum, Afrikamuseum, Wereldmuseum en Museum Volkenkunde) zijn samen in dialoog gegaan over mogelijk gevoelige woorden in museale context. Vanuit de maatschappelijke ontwikkelingen rees de vraag welke woorden nog van deze tijd zijn. Waar een woord voor de een weinig tot geen beladen betekenis heeft, heeft dat voor de ander dat wel. De gids biedt hiervoor context en inzicht over gevoelige woorden en biedt alternatieven aan. En is hierdoor een ondersteuning aan museummedewerkers, de marketing-, educatie- en programmeringsafdeling. Deze publicatie is zeker niet ‘af’ als gids zijnde; er zijn nog woorden die nog ontbreken. Met deze start willen de vier musea de dialoog over woorden binnen de museumwereld openen en anderen uitnodigen om de woordenlijst aan te vullen. En het licht te werpen op de lading van begrippen door de tijd heen.
Words Matter - Publicatie
Meer weten over cultuureducatie en kansengelijkheid?
Neem contact met ons op.
