De grote opgaves van onze tijd, zoals de energietransitie, biodiversiteit en klimaatadaptie, worden vaak los van elkaar benaderd. Dat leidt tot ontwerpoplossingen die misschien op één of twee aspecten ingaan, maar andere aspecten zoals omgevingskwaliteit laten liggen. Met verbindend ontwerpen worden oplossingen niet gestapeld, maar in samenhang met elkaar aangepakt. Hoe ziet dat er uit? Kunstloc Brabant vroeg met de design challenge Onze Energie, Ons Landschap aan zes ontwerpteams om met verbindend ontwerpen tot innovatieve en tot de verbeelding sprekende perspectieven te komen voor de casus Strabregtse Heide.
De casus Strabregtse heide
De druk bereden verkeersader A67, ter hoogte van de Strabregtse heide, is een interessante casus voor deze integrale opgave. De vraag die aan zes geselecteerde multidisciplinaire teams voorlag is: Hoe kunnen we een geluidswerend ontwerp maken, waarbij energieopwekking wordt gekoppeld aan de omringende natuur en ook de verbeelding wordt aangesproken. Een ontwerp dat leidt tot innovaties.
Met de design challenge Onze Energie, Ons Landschap hebben Kunstloc Brabant en samenwerkingspartners Staatsbosbeheer en Nationaal Landschap Het Groene Woud (project ECCO) en diverse projectpartners, een stimulans gegeven aan het verbindend ontwerpen. Daarbij werd een combinatie gemaakt van ruimtelijke kwaliteit, energieopwekking en natuur- en landschapsverbetering. We hebben de ontwerpteams met deze opdracht uitgedaagd om oplossingen te bedenken die specifiek voor deze plek of elders in Nederland toegepast kunnen worden. De oplossingen zijn innovatiever dan een stapeling van de verschillende functies en spreken de verbeelding aan. In combinatie met de natuur- en geluidsopgave zochten we binnen deze prijsvraag naar slimme, duurzame en multifunctionele oplossingsrichtingen vanuit hernieuwbare energiebronnen. Gevraagd is vernieuwingszin, creativiteit en de kracht tot verbeelden.
Verbindende inzichten
De resultaten van de zes ontwerpteams werden besproken tijdens de Landschapstriënnale in april 2021. Tijdens een bijeenkomst op de Dutch Design Week 2021 deelden de teams, experts, stakeholders en geïnteresseerden de verschillende inzichten die zij bij het verbindend ontwerpen ontdekten.
- Wanneer je naar de energietransitie kijkt, moet je dat in het landschap veel integraler benaderen dan het plaatsen van zonnepanelen of windmolens op een bepaalde plek alleen. Het is beter het landschap en de techniek bij elkaar te pakken en in een breder perspectief te plaatsen om zo kwaliteit toe te voegen. Zoals bij Ruimte voor de Rivier is gedaan.
- Wanneer schoonheid, esthetiek en verbeelding worden gekoppeld aan energieopwekking, natuur- en landschapsbeheer, ruimtelijke kwaliteit en innovatie ontstaat meer draagvlak en mentale ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. De omgeving kan zo meer ‘eigenaar’ worden gemaakt.
- Veel van de ontwerpers zijn met materialen bezig gegaan, en zijn daarmee voorlopers van de bouwwereld. De ontwerpers denken vooral in circulaire systemen. Team Lars van Vianen | Landslice
- Het beheer van natuurgebieden vraagt nu nog om vrij intensief beheer van afplaggen, kappen en baggeren. Je kunt hiervoor ook een natuurlijk systeem inzetten, zoals het gecontroleerd afbranden van heide. Team H+N+S | Natuurkracht
- De weg doorsnijdt het landschap en de natuur, leg het landschap weer over de weg zodat flora en fauna verbonden zijn. Dit kan op innovatievere manieren dan met ecoducten alleen.
- Stimuleer lokaal hergebruik langs de weg van materialen die afgevoerd worden als gevolg van natuurbeheer, zoals gras, slib, hout, wol, plaggen. De footprint van de wegaanleg wordt zo verkleind. Team Van Hier
- Er is veel te winnen bij de inrichting van de bermen, die nu vooral nog grasmatten zijn. Ze hebben verschillende biotopen zoals een koude en warme kant, een droge en een natte. T.b.v. biodiversiteit kan hier meer gebruik van worden gemaakt.
- De natuur heeft aangetoond last van het geluid en geflits van het verkeer: plaats dus ook geluidswallen voor de natuur en voor degene die in de natuur verblijft. Dat brengt positieve gezondheid voor mens en dier.
- Door het inzetten van een spiegelende geluidswand krijg je als weggebruiker het idee dat je door een landschap rijdt, ipv door een tunnelbak. Team Paul de Kort | Anderzijds A67
- Driedubbel gebruik van de ruimte van de weg door hierboven een lichte constructie aan te brengen met zonne-energie. Zo wordt er geen landbouwgrond opgeofferd. En die constructie is tevens een geleider over de weg voor insecten. Win-win-win. Team Venhoevencs | The Butterfly Effect
- Wanneer je constructies aanbrengt bij de weg zorg dan dat die hergebruikt kunnen worden wanneer nieuwe technieken beschikbaar komen.
- Ontwerp stikstofopvang dicht bij of over de weg, zoals natuurlijke afvang of een luchtreinigingssysteem. Team Matthijs la Roi | Timber Weaves
Drie ontwerpinzichten van Paul Roncken
Wij vroegen Paul Roncken om te reflecteren op de inzichten die voorkwamen uit het verbindend ontwerpen. In een column voor online magazine MEST destilleert hij drie belangrijke ontwerpinzichten.
- Bermen zijn het langgerekte podium waarop het grote publiek beweegt en de natuur oversteekt.
- Het ontwerpen aan de energietransitie gaat over zoveel meer dan elektriciteit, het gaat over natuurinclusief materiaalgebruik.
- Natuur gaat ten onder aan natuurbeheer, dat moet groener en groter; een groene infrastructuur.
Paul Roncken concludeert in zijn column dat de ontwerpteams duidelijk hebben gemaakt dat een weg, energieopwek, circulaire besparing en natuurontwikkeling niet alleen met elkaar te maken hebben, maar elkaar wederzijds naar hetzelfde doel brengen. Ze laten een samenhang zien waarbij het logisch wordt om juist vanuit natuurwaarden of circulaire reststromen de inrichting van de bermen beter aan te laten sluiten op het naastliggend land. De nieuwe omgevingswet zet aan tot dit soort integraal denken en doen.
“Het kan zomaar de beste beslissing van de jaren twintig van de 21e eeuw zijn, om alle zes ontwerpen uit te voeren in een tempo en daadkracht waar alleen China nu om bekend staat. Er liggen verspreid door Brabant en Nederland genoeg wegen door natuurgebieden om meerdere ontwerpen uit voeren, waarom kiezen? Wat kan er misgaan? Helemaal niets. Het enthousiasme en de verbeeldingskracht om tegenstellingen tussen natuur en duurzame energie opwek te overbruggen is hiermee aangetoond.”
Rol van Kunstloc Brabant
Kunstloc onderzoekt de innovatieve kracht van kunst, ontwerp en verbeelding. En dat koppelen we aan vraagstukken die spelen in Brabant, en daarbuiten. Met deze design challenge hebben we onderzocht wat kunst en ontwerp binnen verbindend ontwerpen kunnen betekenen voor innovatie bij ruimtelijke vraagstukken.
Meer weten over het inzetten van kunst en ontwerp bij integrale vraagstukken?
Wil je in contact komen met makers of ontwerpers die je daarbij kunnen helpen? Neem dan contact met ons op!
Kunstloc helpt je ook graag verder wanneer je voor een goed idee subsidie wilt aanvragen. Onze adviseurs kunnen je helpen bij het vinden de juiste subsidieverstrekker voor jouw plan en advies geven over het schrijven van een aanvraag.
