Afgelopen vrijdag vond in het Chassé Theater een discussieavond over cancelcultuur plaats. Dit initiatief kwam van BredaPhoto naar aanleiding van de hevige commotie rondom Destroy my Face van Erik Kessels. De centrale vraag die op tafel lag: ‘Cancelcultuur: terechte kritiek op de gevestigde orde of de creatie van een nieuw taboe?’. Diverse experts schoven aan om de invloed van cancelcultuur op de cultuursector te bediscussiëren.
Geschreven door: Elmay Claassen
Cancelcultuur
Destroy my Face, een foto-installatie van Erik Kessels, werd tijdens BredaPhoto bij skatepark Pier15 gepresenteerd. Het werk veroorzaakte veel commotie in zowel binnen- en buitenland. Het werk bestond uit zestig fotoportretten van (voornamelijk vrouwelijke) gezichten die cosmetische chirurgie hadden ondergaan. De portretten waren op de skatebaan geplakt, waardoor de wieltjes van skaters de gezichten gedurende het festival zouden doen ‘verjaren’. Zodra een foto van het werk op sociale media werd verspreid, ontstond al gauw felle kritiek op Erik Kessels en de festivalorganisatie. De anonieme actiegroep ‘We are not a Playground’ startte een petitie, waardoor sponsoren van Pier15 zich begonnen terug te trekken en de installatie uiteindelijk vroegtijdig werd verwijderd. Dit publiekelijk boycotten van personen of instituten vanwege sociaal ongewenst gedrag, wordt tegenwoordig bestempeld als cancelcultuur.
Het lukte BredaPhoto niet om tot een gesprek te komen met de actievoerders, vandaar het initiatief voor deze discussieavond. Farid Tabarki van Studio Zeitgeist was de moderator van de avond. Bij hem aan tafel zaten: sociaal wetenschapper Linda Duits, kunstcriticus Koen Kleijn, kunstenaar en activist Alina Lupu, kunstenaar Erik Kessels, directeur van BredaPhoto Fleur van Muiswinkel, director van Women Skate the World Nanja van Rijsse en stadsdramaturg Tundé Adefioye.
Wie wordt nu eigenlijk écht gecanceld?
Linda Duits trapt de avond af met een sociaal perspectief op cancelcultuur. Zij vertelt dat de opkomst van sociale media ervoor zorgt dat iedereen een stem heeft en die kan laten horen, waardoor mensen tegenwoordig beter in staat zijn zich te organiseren en massaal kritiek te leveren. Toch vraagt Linda zich af of er binnen de meeste praktijkvoorbeelden die worden bestempeld als cancelcultuur, wel écht sprake is van ‘cancelen’. ‘Een groot deel van de personen dat heel actief is op sociale media, heeft helemaal niet zoveel macht in het echte leven. Zij zijn dan dus ook meestal niet in staat om iemands macht te ontnemen.’ Het ‘bevechten van de andere kant’ zit volgens Linda in onze huidige tijdsgeest verweven, iets wat bij de toenemende polarisatie van de samenleving hoort.
De invloed op de kunst- en cultuursector
Volgens Koen Kleijn is cancelcultuur niet nieuw, maar slechts terug van weggeweest. ‘Vroeger had je de Aktie Tomaat, waarbij jonge mensen theaters en concertgebouwen bestormden en hun kritiek uitten. De kleinkinderen van die generatie doen dit nu eigenlijk op dezelfde manier, maar dan online. Ook zij staan op voor hun idealen.’ Alina Lupu vult aan dat de hedendaagse protestbeweging veel internationaler georganiseerd is. ‘Veel mensen spreken zich uit tegen machtssystemen. Dus moeten instituten ook beter nadenken over hoe kunst gemaakt wordt, hoe werken zich verhouden tot het publiek en hoe kunstenaars omgaan met de mensen waarmee ze werken.’ Volgens Koen is het juist wenselijk wanneer er commotie ontstaat rondom kunst. ‘’Eigenlijk is dit toch hoe het zou moeten zijn? Intermediairs binnen de kunstwereld zeggen vaak moedig: ‘Kunst moet confronterend zijn en een dialoog teweeg brengen’. Nou, dan is dit toch wat je wilt? Met het verwijderen van kunstwerken tonen organisaties echt geen ruggengraat.’’ Alina heeft daar een andere kijk op en vindt dat instituten meer verantwoordelijkheid moeten nemen. ‘’In het geval van Erik Kessels hebben ontzettend veel verschillende ogen meegekeken. Waarom heeft niemand bij BredaPhoto gedacht ‘Misschien is dit niet zo’n goed idee?’. We moeten meer reflecteren op wat we doen, we kunnen beter dan dit.’’
Het gaat om de context
Er vindt een wisseling plaats aan tafel. Nu schuiven Erik Kessels, Fleur van Muiswinkel en Nanja van Rijsse aan. Farid bevraagt Erik over hoe hij de afgelopen periode heeft ervaren. Erik vertelt: ‘Ik vind het jammer dat het nooit is gekomen tot een debat rondom de installatie zelf. De discussie werd al gauw verlegd naar het fenomeen cancelcultuur.’ Erik geeft aan dat hij al deze commotie nooit had verwacht. ‘Het werk ligt al een jaar op tafel. Veel ogen hebben meegekeken, van festivalbesturen tot journalisten. Het verraste mij dus enorm dat er opeens zoveel commotie ontstond.’ Fleur beaamt dat. ‘Mensen vonden niet zozeer iets van het werk zélf, maar van een foto die daar vervolgens van gemaakt werd. Men interpreteert het dan anders en heeft niet de mogelijkheid om de volledige context te lezen. Dat is echt een grote les geweest voor BredaPhoto.’
Nanja van Rijsse vecht met Women Skate the World voor meer inclusie binnen de skateboardwereld. Zij beschrijft hoe zij de foto van Eriks installatie ontving en zag hoe dit zich vervolgens razendsnel over sociale media verspreidde. ‘Diezelfde avond nog werd het al een enorm groot ding.’ Voor Nanja ging het niet zozeer om de installatie zelf, maar over de context waarin hij gepresenteerd werd. ‘Als het werk binnen museummuren was gebleven, was er voor mij geen probleem geweest. Wat voor mij op de agenda stond, is de context en de impact daarvan. Het ging hier om een skatebaan waar ook jonge meisjes komen. Die gaan niet online opzoeken wat de eigenlijke intentie van het kunstwerk is, die zien alleen wat ze daar zien. We vechten al zó lang voor meer gelijkheid binnen de skateboardwereld. Het vernietigen van vrouwengezichten voelde voor velen als een klap in het gezicht.’
Erik Kessels aan het woord tijdens de discussieavond
Wie maakt de keuzes?
De kwestie wordt als laatste belicht vanuit het perspectief van de Belgische stadsdramaturg Tundé Adefioye, die aanwezig is via een videoverbinding. Tundé sluit zich grotendeels aan bij Alina en benadrukt het belang van institutionele verantwoordelijkheid en het herverdelen van macht. ‘We moeten nadenken over wie de keuzes maakt. Welke individuen hebben toegang tot de besluitvorming? Wie zitten er in het bestuur? Wie bepaalt hoe de financiering verdeeld wordt? Dát zijn de vragen die we onszelf moeten stellen.’ Tundé hoopt dat we ons nu niet massaal laten afleiden door de commotie rond dit specifieke voorbeeld van Erik Kessels. ‘Keep your eyes on the price. We moeten ons blijven focussen op het creëren van meer inclusie en emancipatie van gemarginaliseerde groepen. De macht binnen culturele instituten moet herverdeeld worden.’
Debat gemist of terugkijken?
Heb je het debat over cancel-culture gemist? Of wil je de uitzending nog eens terugkijken? Dat kan via het YouTube-kanaal van het Chassé Theater.
Elmay Claassen
Freelance redacteur en tekstschrijver
