Cultuur is in Nederland nog niet van en voor iedereen. Met een groot aantal betrokkenen uit de culturele sector heeft de Raad voor Cultuur zich de afgelopen maanden gebogen over de vraag wat er nodig is om cultuur voor iedereen toegankelijk te maken. Op vrijdag 26 januari heeft de raad hierover zijn advies uitgebracht: Toegang tot cultuur; Op weg naar een nieuw bestel in 2029. Wij zien in het advies mooie kansen en ook wat kwetsbaarheden. In onderstaande brief aan de Raad voor Cultuur geven we aan er klaar voor te zijn om met de culturele sector en de overheden de volgende stap te nemen.
Beste leden van de Raad voor Cultuur,
Wij danken jullie voor het heldere advies “Toegang tot cultuur. Op weg naar een nieuw bestel in 2029”. Het advies is geen eindproduct, maar een prototype. Voor de volgende stap is het belangrijk dat er getest, verkend en geëxperimenteerd wordt. Als ontwerpers en ontwikkelaars van de succesvolle Brabantse Impulsgeldenregeling hebben we daar veel ervaring mee. Die ervaring zetten we graag in voor de volgende stap naar een nieuw bestel: de testfase.
We waarderen het dat voor dit advies een beroep is gedaan op de betrokkenheid en creativiteit van de sector. Met een gevarieerde mix van zo’n 400 mensen uit het culturele veld in designteams, focus- en expertise groepen zijn de bouwstenen voor dit advies ontwikkeld. Daarmee toont de raad vertrouwen in de sector en presenteert tevens een showcase van het creatieve potentieel van de culturele sector.
Een nieuw stelsel
En u neemt geen genoegen met halve maatregelen. De raad kiest voor een geheel nieuw stelsel. Ook dat spreekt ons aan. Met alleen aanpassingen aan het huidige stelsel zouden we de bestaande knelpunten onvoldoende oplossen. Het is voor ons onacceptabel dat het uitmaakt waar je woont of je gemakkelijk cultuur kunt bezoeken of beoefenen. Net zo goed zou het voor de kansen van makers niet uit mogen maken waar ze gevestigd zijn of binnen welke kunstvorm ze werken. De onevenredige verdeling van rijksmiddelen over het land betekent nu dat veel Nederlanders weinig toegang tot cultuur hebben. Dat geldt ook voor Brabant. We zien het als onze opdracht om dat te veranderen.
Kunstloc Brabant
Daarin hebben we als Kunstloc Brabant een bijzondere positie. We zijn als kennis en uitvoeringsorganisatie actief in de volle breedte van het culturele veld. Van cultuureducatie, -participatie en amateurkunst tot advisering aan professionele kunsten, gezelschappen, instellingen en individuele makers. We combineren specialistische kennis en expertise met een integrale blik op de sector en werken steeds op het grensvlak van beleid en praktijk. Precies daar waar deze elkaar raken en beïnvloeden. De ideale testomgeving om nieuw beleid en innovatieve regelingen en financieringsvormen uit te proberen.
En we beginnen niet op nul. We ontwikkelden al met het veld programma’s voor het borgen van cultuureducatie (De Cultuurloper). We hebben ervaring met financieringsinstrumenten als het Impulsgeldenprogramma, die – geheel in lijn met het advies – open staan voor alle vormen van cultuur, waarin aanvragen in een pitch kunnen worden toegelicht en maatwerk mogelijk is door de keuze uit een mix van financieringsvormen. En we kennen een talentontwikkelingsprogramma (TalentHub Brabant) waarop samenwerkingsverbanden van productie- en presentatie-instellingen, festivals, broedplaatsen, etc. kunnen intekenen.
Risico’s
Maar we realiseren ons ook dat een geheel nieuw stelsel geen sinecure is. Want al kent het huidige stelsel gebreken, het biedt vele culturele organisaties en makers ook zekerheid. En de instituties en fondsen die het stelsel schragen verstrekken feitelijk het durfkapitaal voor een sector die zelf nauwelijks risicodragend kan investeren. Die stap naar een nieuw stelsel kan dan ook alleen slagen met een flinke kapitaalinjectie. De raad rekent met structureel 200 miljoen per jaar extra. En daar ligt meteen het grootste risico. Als de kapitaalinjectie uitblijft, daalt de slagingskans van de hele operatie aanzienlijk.
Samen cultuur borgen
Een nieuw bestel vraagt daarom ook partners buiten de culturele sector die het publieke belang erkennen en ondersteunen. En daarin voelen we ons gesterkt door de propositie van gemeenten Samen cultuur borgen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) bepleit dat rijk, gemeenten en provincies veel meer in gezamenlijkheid de totale cultuurborging op zich nemen, zeker waar het gaat om de basis van laagdrempelige cultuurbeoefening, -deelname en -aanbod. Het is een opstap naar de wettelijke verankering die de raad bepleit met de Kaderwet Cultuur en introduceert een zorgplicht voor de overheid ten aanzien van lokale of regionale culturele voorzieningen en passend aanbod.
Dit vraagt dat we het prototype testen met alle drie de overheidslagen en de culturele sector. Daarbij is er de wens om het culturele veld in samenhang te bezien en het rijk medeverantwoordelijkheid draagt voor sterke regionale ecosystemen. Om deze afstemming in het nieuwe bestel te realiseren, is het relevant dat het rijk ook in de testfase meedoet.
Culturele ecosystemen
Het advies spreekt van culturele ecosystemen. Dat heeft onze bijzondere interesse. De provincie Brabant zegt in het beleidskader Levendig Brabant te willen denken in ecosystemen. Dat kan een ander licht doen schijnen op het provinciale (cultuur)beleid, de sturingsfilosofie en op de rollen die de provincie vervult. Daarom onderzoeken we of een benadering van cultuur als ecosysteem ons kan helpen bij het ontdekken en ontwikkelen van geschikte handelingsperspectieven, beleidsinterventies en -instrumenten en wellicht zelfs bij een nieuw cultuurbestel.
Een stelsel dat voor het hele land moet werken, vraagt in het hele land om testlocaties en uitprobeerplekken. We werken daartoe graag samen en wisselen ervaringen en kennis uit. Dat doen we in iedere geval via onze website, nieuwsbrieven en kennisartikelen. Maar we kunnen ons ook voorstellen dat wat we regionaal proberen en leren centraal verzamelen en monitoren. Zo kunnen de testresultaten ook tussentijds aanleiding zijn het prototype aan te passen en aan te scherpen. We horen graag hoe de raad dat ziet.
Tot slot
Kunst en cultuur, in al zijn verschijningsvormen, is waardevol voor iedereen. Die Nederlanders die nu weinig toegang hebben tot cultuur kunnen niet wachten op een nieuw bestel. Op weg naar een structurele oplossing moeten we daarom al op zoek naar mogelijkheden om overal in Nederland te zorgen dat er in ieder geval voldoende culturele basisvoorzieningen zijn. Dat lukt alleen in samenwerking. Een samenwerking die met dit advies een nieuwe impuls heeft gekregen.
Zoals gezegd: we zijn er klaar voor in Brabant. De testfase kan beginnen!
Wil je ook reageren op het advies van de Raad voor Cultuur? De raad ontvangt vragen en feedback graag op het mailadres nieuwbestel@cultuur.nl.
