In welke mate voelen leerlingen zich thuis op school en in de klas? Wat kun jij als intermediair, kunstvakdocent of leraar doen om dit thuisgevoel te vergroten? Binnen Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK) is één van de aandachtspunten kansengelijkheid. Maar hoe geef je invulling aan dit grote begrip? En waar begin je?
Aan de hand van een concreet thema (nl. het thema van de Kinderboekenweek 2023 "Bij mij thuis") is een professionele leergemeenschap (PLG) onder het credo "met elkaar en voor elkaar" aan de slag gegaan met de vraag: Wat heeft de leraar nodig om een inkijkje te krijgen in wat er achter de voordeur van leerlingen gebeurt, waardoor zowel de leraar als de leerlingen onderling zien dat er niet alleen verschillen maar ook overeenkomsten zijn? Op deze kennispagina delen we de inzichten die we gezamenlijk hebben opgedaan.
Wat is kansengelijkheid?
Wij leven in een samenleving waarin de roep om gelijke kansen voor iedereen – zowel in het onderwijs als daarbuiten – steeds luider wordt. Ook binnen het cultuuronderwijs is de zoektocht naar het insluiten van mensen en het tegengaan van uitsluiting in volle gang. Op verschillende gebieden zoals gender, diversiteit, cultuur, afkomst maar ook lokaal en vanuit internationale perspectieven. Deze hebben allemaal invloed op onze beeldvorming en dat zien we terug in de klas en in gesprekken met ouders.
Er is een toenemende diversiteit onder leerlingen. De verschillen in sociale en economische positie tussen leerlingen lijken het gevolg te zijn van reeds bestaande kansenongelijkheid. Dit houdt in dat de kansen die mensen in het leven krijgen, samenhangen met de omstandigheden waarin zij geboren worden – in plaats van op de eigen inspanning en het eigen potentieel te worden beoordeeld. Met andere woorden: de kansen die een persoon in het leven heeft, worden bepaald door factoren waar diegene geen invloed op heeft zoals etniciteit, culturele achtergrond, sociaaleconomische status of de wijk waarin die geboren wordt.
Kansengelijkheid op school
Een school is een plek die een afspiegeling zou moeten zijn van de verschillen en veelzijdigheid van mensen. Toch geven zowel leerlingen, ouders, leraren en andere betrokkenen aan zich niet altijd te herkennen in het onderwijs. En zich daardoor niet thuis te voelen in de school en in de klas.
Cultuuronderwijs geeft ingang om zicht te krijgen op wie die leerling is en wat hem bezighoudt. Door opdrachten te formuleren die zijn gericht op het ontdekken van de identiteit wordt niet alleen helder wie iemand is, maar ook waar hij vandaan komt.
Voor leerlingen is het van belang elkaars culturen te leren kennen en elkaars verhalen te horen. Daarmee kunnen ze elkaar beter leren kennen en leren daarmee te kijken vanuit diverse perspectieven. Perspectieven die zij waarschijnlijk later in hun leven opnieuw zullen tegenkomen. Cultuureducatie biedt een manier waarop leerlingen kennis kunnen maken met andere verhalen en ideeën. Leerlingen leren met elkaar samenleven door naar elkaars verhalen te luisteren en te ervaren dat onze levens met elkaar verweven zijn. Door niet de verschillen te zien maar juist de overeenkomsten te benoemen.
Cultureel responsief lesgeven
Interesse in de kennis van leerlingen is een belangrijk element. Die interesse wordt deels gevoed door herkenning uit de wereld van het kind zelf. Aandacht te hebben voor ieders unieke thuiscultuur, ervaring op te doen in het ophalen daarvan en dat als bron te gebruiken in het lesgeven. Dit helpt het niet alleen om de onderwijspraktijk te verbeteren maar brengt leraren ook een stap dichter bij het dichten van de kansenkloof.
Deze benadering heet 'cultureel responsief lesgeven'. Deze aanpak is een effectieve manier om kansenongelijkheid in het onderwijs te verminderen. Responsief betekent 'adequaat reageren op de signalen', oftewel een reactie geven waaruit blijkt dat je de intenties van het kind goed hebt begrepen. Dit vraagt allereerst om sensitiviteit: gevoeligheid voor signalen van de kinderen, deze herkennen en goed weten te interpreteren (kijken en luisteren).
Cultureel responsief lesgeven is dus een onderwijsbenadering waarbij de achtergrond van een leerling, inclusief de normen, waarden, ervaringen en perspectieven die zij meebrengen, als een bron voor leren wordt gezien. Hiermee beoogt men het curriculum en de manier van lesgeven aan te laten sluiten bij de leefwereld van alle leerlingen.
Bron: Dr. Sabrina Alhanachi ‘responsief onderwijs’
Wat vraagt dat van een leraar?
Spiegel
Leerlingen brengen ervaringen en perspectieven met zich mee die steeds vaker verschillen van die van een leraar zelf. Bij het lesgeven hanteren leraren veelal hun eigen culturele kaders. Dit kan resulteren in miscommunicatie en lessen die niet aansluiten bij de leefwereld van leerlingen. Bovendien loop je hier de kans dat de ene cultuur wordt gezien als onderschikt aan de andere. Om cultureel responsief te zijn is het van belang kritisch te kijken naar de eigen opvattingen, denkwijze en houding ten aanzien van diversiteit. Dit vereist dat men zichzelf een spiegel voorhoudt en dat men soms buiten zijn eigen comfortzone moet treden.
Tonen van interesse in thuiscultuur
Positieve leraar-leerling relaties worden gekenmerkt door warmte, empathie en het tonen van oprechte interesse in de leerlingen. Relaties die gebaseerd zijn op deze kenmerken dragen onder andere bij aan betere schoolprestaties van leerlingen en betrokkenheid bij de school. Om de bestaande kansenongelijkheid te verkleinen, de schoolprestaties te verbeteren en leerlingen zich meer thuis te laten voelen in het onderwijs is een gelijkwaardige leraar-leerling relatie noodzakelijk.
Wat van belang is zowel voor een goede leraar-leerling relatie als voor het cultureel responsief lesgeven, is interesse tonen in de achtergrond van de leerling. Wanneer leraren laten zien dat ze de etnisch/culturele achtergrond van leerlingen waarderen en deze als bron gebruiken in hun lessen, voelen leerlingen zich meer geaccepteerd en wordt de betrokkenheid van leerlingen in de klas verhoogd. Oftewel: Om een positieve band te ontwikkelen lijken leerlingen, ongeacht hun achtergrond of afkomst, te moeten ervaren dat hun leraar geïnteresseerd is in hun unieke thuiscultuur.
Voor alle leerlingen is het van belang om interesse te tonen in en kennis te hebben van de kennisbronnen die zij van huis uit meenemen. Het voortbouwen op deze kennis van leerlingen is een belangrijke eigenschap van een cultureel responsieve leraar.
Inspiratie: 'Thuis’ in de kunst
Het zoeken naar het gevoel van thuis houdt ook kunstenaars bezig. Dit kan gaan om thuis voelen in het eigen lijf, thuis voelen door je te omringen door geuren uit je cultuur of afvragen wat is er nodig om thuis te (mogen) zijn. We verzamelden een aantal kunstenaars en makers die het concept ‘thuis’ op hun eigen artistieke wijze onderzocht en vormgegeven hebben.
Lesmateriaal “Bij mij thuis"
De genoemde inzichten zijn vertaald naar concreet lesmateriaal voor in de klas. Aansluitend bij het thema van de Kinderboekenweek 2023, maar ook daarna nog zeer geschikt om aandacht te geven aan de meerstemmigheid in een klas.
Meer weten over kansengelijkheid?
Bovenstaande inzichten zijn ontstaan in een professionele leergemeenschap rondom kansengelijkheid. Het werken met een professionele leergemeenschap heeft ons veel energie gegeven, waarbij we kennis hebben gedeeld en ervaringen hebben opgedaan. Graag zetten wij deze manier van werken voort. Wil je daarbij zijn en deel uitmaken van deze ontwikkeling, neem dan contact met ons op.
