“We beginnen met een tekst van Virginia Woolf, uit het boek Orlando. Zij heeft verder geen extra uitleg nodig toch?”, lacht Marianne Reymersdal, een van de vrijwillige begeleiders bij de samenleesgroep van Ontmoetingsplein Mellepark in Uden. Een keer per week komt de groep samen om literaire teksten te lezen, erover in gesprek te gaan, hun gevoelens erover te delen en elkaars mening te horen.
Geschreven door Simone Vos
De samenleesgroep is een concept van de Culturele Apotheek, opgericht door Akke Visser en Marije Wilmink. Sinds 2011 biedt de apotheek ‘literatuur op recept’. In 2018 kwam daar de Britse Shared Reading-methodiek bij, waarmee ze inmiddels door het hele land lezen in samenleesgroepen.
Luisteren en ontmoeten
“Literatuur werkt verbindend, dat brengen we met de Culturele Apotheek graag over op anderen. Toen we van de Shared Reading-methodiek hoorden op een congres, waren we meteen gegrepen. We wilden dat ook naar Nederland halen en hebben dat met de bedenker Jane Davis besproken”, vertelt Akke.
“In Amsterdam-Oost begonnen we met een pilot. Het is een mooie combinatie van een sociale activiteit en literatuur op een andere manier aanbieden. Niet in je eentje op de bank een boek lezen, maar mensen bij elkaar brengen; luisteren en ontmoeten. Je eigen verhaal delen en dat van anderen horen. We trainen gespreksleiders voor de groepen, zodat zij andere mensen uitnodigen om hun verhaal of gedachten te delen. Daarnaast stellen we goede teksten beschikbaar voor de samenleesgroepen.”
Samen lezen
Drempelvrij
Inmiddels zijn er bijna tachtig samenleesgroepen in heel Nederland, waaronder twee in Uden. De Culturele Apotheek biedt tegen betaling een abonnement waarmee organisaties zelf met behulp van een paar vrijwilligers aan de slag kunnen. Samenlezen vindt plaats in bibliotheken, zorgcentra en buurtcentra. Er zijn open inloopgroepen en groepen gericht op specifieke doelgroepen, zoals mensen met (beginnende) dementie.
Zo startte sociaal werker Joke Bloem twee jaar geleden de groep bij het Ontmoetingsplein Mellepark. “Via een collega in Utrecht hoorde ik over de Culturele Apotheek. Het sprak me meteen aan, de samenleesgroepen. Er is geen drempel, mensen hoeven geen huiswerk te maken en het is zo fijn dat ze onderdeel zijn van een groep.”
Dat vindt Tonia ook. Ze komt wekelijks bij de samenleesgroep en vindt het fijn van gedachten te wisselen met anderen op deze manier. Met haar zijn er gemiddeld acht anderen bij de groep aanwezig. Kopje koffie of thee erbij, in een gemoedelijke kring bij elkaar. "Iedereen leest wat anders in een tekst, soms vindt iemand iets van de tekst waar ik het niet mee eens ben. Maar dat maakt niet uit, dat is juist het mooie hiervan. Het zet je ook aan het denken”, deelt ze.
Veilige omgeving
Het samen lezen is een fijne manier om bij elkaar te komen, deelt Marianne. “De gesprekken die hier ontstaan, zijn heel verrassend. Je bespreekt ook intieme zaken, mensen worden hier gehoord. Het is niet per se een sociale aangelegenheid waarbij ze elkaar buiten de groep om zien, maar juist de vertrouwdheid en veilige omgeving maakt het fijn om te komen.”
De laatste tekst van de ochtend, de ‘toetjes’-tekst, is een gedicht van Sylvie Marie: We zouden kunnen gaan zitten. Marianne draagt voor. “Wat vinden jullie ervan?”, vraagt ze de groep. “Ik vind het mooi dat ze omschrijft dat we naar elkaar toe mogen schuiven als in een koffie kopje”, zegt Tonia. Het is persoonlijk, iedereen ziet er iets anders in.”
Een samenleesgroep
Gelijkwaardig
Dat is precies de bedoeling van het samen lezen, deelt Therese van der Putten, ook vrijwillige begeleider bij de samenleesgroep. “Het is mooi dat iedereen zo in contact met elkaar komt. Het kan emoties oproepen en er ontstaan diepgaande gesprekken, heel bijzonder.”
“Het mooie aan samen lezen, is dat iedereen gelijkwaardig is. En ook als je geheugenproblematiek hebt, slecht ziet of het beginnende stadium van dementie hebt, iedereen kan meedoen”, vertelt Akke. “De vrijwilligers krijgen een training vooraf in de socratische gesprekshouding, waarbij ze mensen uitnodigen om te praten en hun eigen oordeel uit te stellen. Met een literaire tekst stimuleren ze mensen tot een gesprek.”
Samen lezen Fotograaf: Xander Remkes
Samen lezen in de Waarde van cultuur
Brabanders lezen gemiddeld minder dan inwoners van andere provincies
Ongeveer drie kwart van de Brabanders las in het afgelopen jaar minimaal één keer een boek (gedrukte boeken, e-books of luisterboeken). In andere provincies leest men meer; Brabant staat op een elfde plek op de provincieranglijst. Gedrukte boeken zijn nog altijd het populairst: bijna twee derde van de Brabanders las in 2023 in een gedrukt boek, terwijl een derde een e-book las.
Brabanders zijn tevreden met de voorzieningen
De samenleesgroep in Uden komt samen op het Ontmoetingsplein Mellepark. 43% van de Brabanders gebruikt het café, buurthuis, kerk en/of verzorgingshuis als locatie voor cultuurbeoefening. Brabanders zijn tevreden met de voorzieningen voor cultuurbeoefening: slechts één op de tien Brabanders vindt dat er te weinig voorzieningen voor kunstzinnige of creatieve hobby’s in de omgeving zijn.
Samenleesgroepen treffen elkaar ook vaak in de bibliotheek. In 2023 bezocht 38% van de Brabanders minimaal één keer in het jaar een bibliotheek. In vergelijking met andere provincies worden openbare bibliotheken minder vaak dan gemiddeld bezocht. In totaal telden de Brabantse bibliotheken in 2022 ongeveer 5,9 miljoen bezoeken (2,3 per inwoner), waarmee de provincie op een elfde plek staat op de provincieranglijst. De afstand tot de dichtstbijzijnde bibliotheek verschilt tussen de Brabantse gemeenten; op de provincieranglijst staat Brabant hier op plek acht.
Kunst, cultuur en erfgoed dragen bij aan ontmoeting, verbinding, saamhorigheid en welzijn
Volgens Brabanders dragen kunst, cultuur en erfgoed bij aan verschillende aspecten van de samenleving. Vooral aan ontmoeting, verbinding en het saamhorigheidsgevoel van een buurt (78%). Maar ook aan het welzijn van mensen (70%). Dit zijn precies de redenen waarom samenleesgroepen bij elkaar komen.
Boekenweek en start zelf een samenleesgroep.
Van 12 t/m 23 maart vieren we voor de 90e keer de Boekenweek. Het thema dit jaar is 'Je moerstaal'. Gerwin van der Werf schrijft het boekenweekgeschenk 'De Krater'.
Wil je in jouw bibliotheek, zorgcentrum of andere locatie mensen samenbrengen, inspireren en laten genieten van het samenlezen van verhalen en gedichten?
Op de website van de Culturele Apotheek staat een handig startpakket.
Bij Fonds Sluyterman van Loo kun je hiervoor financiering aanvragen. Het fonds ondersteunt de Culturele Apotheek bij het uitrollen van de samenleesgroepen door Nederland.
