Trends & Ontwikkelingen

In 2024 is de culturele beleidsomgeving gekenmerkt door tegenslagen, waarbij cultuur bewust is uitgesloten van duurzame ontwikkelingsagenda’s. De politieke erkenning van cultuur was in 2024 teleurstellend, met cultuur die werd gedegradeerd tot een hulpmiddel voor andere beleidsgebieden. De Europese Commissie heeft nieuwe prioriteiten gepresenteerd, waarbij cultuur nauwelijks wordt genoemd, behalve als onderdeel van cultureel erfgoed. In veel lidstaten zijn de afgelopen maanden aanzienlijke bezuinigingen op de publieke financiering voor cultuur doorgevoerd,

De arbeidsomstandigheden in de culturele sector blijven fragiel, met veel onzekerheid en beperkte middelen. Zij blijven een prioriteit op EU-niveau en worden geïntegreerd in het nieuwe strategische kader voor cultuur dat momenteel wordt ontwikkeld. 

Het rapport ‘Practices of Care and Wellbeing in Contemporary Dance’ belicht meerdere manieren waarop dans bijdraagt ​​aan het maatschappelijk welzijn. Dans draagt bij aan het welzijn van de samenleving door het verbeteren van motorische vaardigheden, pijnbeheersing, cardiovasculaire fitheid, geheugen en het verminderen van angst en depressie. Ook heeft dans voordelen in schoolomgevingen, waar het communicatie-, motorische en cognitieve vaardigheden verbetert en sociale cohesie bevordert. Daarnaast kan dans helpen bij mensen die te maken hebben met gedwongen verplaatsing, trauma en rouw.

Ondanks de positieve impact van dans op de samenleving, ervaren dansprofessionals vaak onzekerheid en stress door onregelmatige werkomstandigheden en gebrek aan financiële stabiliteit. Het rapport roept op tot betere erkenning en ondersteuning van dansers om hun welzijn te verbeteren.

Maatschappelijke initiatieven houden culturele goededoelenorganisaties, zoals stichtingen op het gebied van erfgoed en klassieke muziek, financieel op de been. Een blik op de vrijwillige bijdragen van particulieren, bedrijven, loterijen en fondsen aan cultuur.

Bedrijven leverden in 2022 de grootste financiële bijdrage aan cultuur, gevolgd door loterijen. Het Cultuurfonds ontving €21,7 miljoen uit nalatenschappen in 2022.  De €29 miljoen uit nalatenschappen kan hoger uitkomen doordat niet alle erfenissen zijn geregistreerd bij toezichthouder CBF. Van de goededoelenorganisaties die zijn geregistreerd bij het CBF ontving alleen KWF Kankerbestrijding meer. Van de huishoudens gaf 9% geld aan cultuur in 2022. De gemiddelde donatie van huishoudens aan cultuur bedroeg €77 in 2022. In 2020 was dit nog €93. Dit is een daling van zo’n 17%. De private bijdragen aan cultuur bedroegen in 2022 in totaal €389 miljoen, tegenover €1648 miljoen van de overheid.

Kunst heeft positieve effecten op de gezondheid van mensen. Ook medewerkers in de gezondheidszorg hebben er baat bij. Ferdy Steger en Astrid van Hest uit Boxtel pakken de uitdaging op om daar wat mee te doen. Het was wachten op wetenschappelijk bewijs, en dat is nu geleverd door professor dr. Tineke Abma uit het Leids academisch ziekenhuis LUMC. Zij heeft aangetoond dat kunst een positieve invloed heeft op gezondheid: patiënten worden ontspannener en ervaren minder stress door het zien van kunst. Die conclusie was een reden voor Steger en Van Hest om in actie te komen.

Van Hest nam contact op met Abma. ,,Zij is hoogleraar Kunst en Zorg en heeft haar onderzoek op patiënten gericht. Bijvoorbeeld mensen met dementie en patiënten in ziekenhuizen. Ze liet me weten dat ze nog niet is toegekomen aan het onderzoeken van zorgmedewerkers. En juist op die groep willen wij ons richten.” Zorgpersoneel dus, met de focus op verpleegkundigen.

Kantoor, huiskamer, soep-punt, hulppunt, leerplek en vergeet al de boeken niet – de eerder uitgeklede bibliotheek bloeit op. Een jaar lang volgde NRC op drie plekken de bieb. Vooral in de regeerperiode van Rutte II (2012-2017), een kabinet dat streng bezuinigde op cultuur, werden de afgelopen tien jaar veel bibliotheken gesloten of uitgekleed. Nu keert het tij. In 2015 kwam er een ‘bibliotheekwet’, waarin een bredere maatschappelijke taak voor de bibliotheek werd vastgelegd. Uit een evaluatie in 2020 bleek dat dat vruchten afwierp, met één kanttekening: er verdwenen nog steeds vestigingen, waardoor te veel Nederlanders op te grote afstand van een bibliotheek woonden. Per 1 januari 2026 krijgen gemeenten daarom een ‘zorgplicht’.

Ondertussen ondergaat de bieb een gedaanteverwisseling. De bibliotheek is er om contact met de overheid makkelijker te maken, voor ouderen die moeite hebben met de digitalisering, voor vragen over geld of over opvoeden, de bieb is er om eenzaamheid en laaggeletterdheid tegen te gaan, als ontmoetingsplek, voor debat, als middel tegen polarisering. 

Tot op het einde van zijn leven wijdde schrijver Guus Luijters zich aan de letteren. Zijn laatste publiek oproep luidde: ‘Lees, want de kabouters doen het niet voor je en er is maar weinig tijd, terwijl er veel boeken zijn.’ Hij omschreef zichzelf in juni, in een afscheidsinterview in Het Parool, nog als "een beetje een rare schrijver". Nooit had hij namelijk een groot publiek gekregen of was hij het onderwerp van jubelende recensies. Toch zagen uitgevers naar eigen zeggen "altijd iets" in datgene wat de vrijdag overleden Guus Luijters wilde schrijven. De Amsterdamse schrijver en dichter overleed op 81-jarige leeftijd.

Op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) doet het CBS al een aantal jaren onderzoek naar de cultuuruitgaven van gemeenten en provincies, gebaseerd op de gemeentelijke en provinciale jaarrekeningen. De cijfers over 2023 werden onlangs gepubliceerd. Ze geven een goed beeld van het belang dat lokale overheden hechten aan cultuurbeleid. En dat is relevant omdat gemeenten en provincies de belangrijkste investeerders in cultuur zijn, belangrijker dan het Rijk. In 2023 tekenden ze samen voor ruim €2,6 miljard, tegen krap 1 miljard voor cultuur op de Rijksbegroting.

Een primeur in de kunstwereld: het eerste papieren tijdschrift over AI-kunst, The AI Art Magazine, is gelanceerd. De eerste editie van het blad toont vijftig AI-kunstwerken, geselecteerd door tien menselijke juryleden en één AI-jurylid, Xiaomi. Volgens uitgever Mike Brauner zal het AImagazine dienstdoen als een ‘essentieel verslag van een transformatief moment in de kunstgeschiedenis’.

Volgens Brauner is het doel van het magazine tweeledig. Aan de ene kant willen de makers het publieke bewustzijn over de nieuwe en soms nog wat mysterieuze samenwerking tussen kunstenaars en AI vergroten en kritisch reflecteren op de vraag hoe kunstenaars om moeten gaan met nieuwe technologieën. Tegelijkertijd hopen ze een platform te creëren waar gevestigde en beginnende kunstenaars die met AI werken de ruimte krijgen om hun kunst te delen. 

Suzanne Dikker gaat naar aanleiding van het verschijnen van Wicked Kunsteducatie in gesprek met Melissa Bremmer en Emiel Heijnen. Het boek is een praktische handleiding die je helpt om in het ontwerpproces terecht te komen en tegelijkertijd onderwijskundige voeding vanuit de kunsten biedt. Emiel Heijnen en Melissa Bremmer, beiden lector kunsteducatie en docent aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK), zijn ervan overtuigd dat het altijd de kunsten zelf moeten zijn die het ijkpunt vormen binnen kunstonderwijs en niet het onderwijs zelf. Of het nu gaat om primair of speciaal onderwijs, HBO, MBO of museumeducatie – kunst biedt relevante thema’s en werkstrategieën om door, met en in kunst te kunnen leren.

De cultuursubsidies voor de komende vier jaar zijn verdeeld. Wat opvalt: veel culturele instellingen met een lange staat van dienst verloren ineens hun subsidie. Verslaggever Hanna Hosman van NRC bezocht theatergezelschap Orkater om erachter te komen: wat gebeurt er met je als je financiële basis plots wegvalt? En werkt dit systeem eigenlijk wel?

Het advies om Hilvarenbeekse festivals komend jaar stiller te maken, nemen burgemeester en wethouders niet over. De bezwaarschriftencommissie schrijft dat de geluidsnormen eigenlijk naar 100 decibel moeten. En dat de muziek eerder moet stoppen om overlast tegen te gaan. Dat laatste, daar gaan B en W wel in mee.

Een kunstwerk in de openbare ruimte mag schuren, schrijft Yolanda Sjoukes. Zo’n kunstwerk doet iets met een plek. Of je het lelijk of mooi vindt maakt daarbij niet zoveel uit, terwijl dat bij je nieuwe bankstel juist wél belangrijk is. Maar ja, leg dat de omwonenden van twee parken in Breda en Etten-Leur maar eens uit. Die scholden dit afgelopen jaar twee geplande kunstwerken uit voor ‘spuuglelijk’, en schreeuwden moord en brand. In Breda werd de plaatsing van het kunstwerk ingetrokken.

Titels van theaterstukken zijn voor de makers als de openingszet van een schaakspel met de bezoeker: als de titel niet goed is, heb je bij voorbaat verloren. Best belangrijk dus, zo’n keuze. Hoe komen die dingen tot stand? 

Vraag een willekeurige marketeer wat een goede titel moet doen, en dat is het antwoord. De titel is het uithangbord van een voorstelling. Hij wordt groot afgebeeld op posters, in brochures van theaters en op sociale media. Daar staat tegenover dat een titel ook een artistieke keuze is: het begin van het kunstwerk, waarmee theatermakers hun publiek lekker maken. Het artistieke en het commerciële belang van een titel kunnen flink botsen. Zo is het bepalen van de perfecte titel telkens weer een zoektocht, een opgave of zelfs een worsteling. 

Minister Veldkamp (BZ), minister Bruins (OCW) en minister Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp) sturen de Tweede Kamer een voortgangsrapportage over de uitvoering van het internationaal cultuurbeleid in 2023. Ze geven een overzicht van projecten en resultaten van het Nederlands internationaal cultuurbeleid (ICB). Deze rapportage beslaat het derde jaar van het beleidskader internationaal cultuurbeleid 2021-2024.

Het Nederlandse erfgoed is van onschatbare waarde. Het is overal zichtbaar: op het platteland, in historische binnensteden, in musea, onder water en in onze tradities en verhalen. Om ervoor te zorgen dat ook toekomstige generaties hiervan kunnen blijven genieten, gaat het kabinet de Erfgoedwet verbeteren. Dat heeft de ministerraad besloten op voorstel van minister Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). Met als doel een helder en toegankelijk erfgoedstelsel, waarin duidelijk is wie welke verantwoordelijkheid en rechten heeft.

De verbetering van de Erfgoedwet gaat in nauwe samenwerking met erfgoedorganisaties, gemeenten, vrijwilligers en andere betrokkenen. De eerste wetsvoorstellen volgen naar verwachting in 2025.

De invoering van een nieuwe subsidie die initiatiefnemers kunnen aanvragen voor culturele projecten is uitgesteld. Oorspronkelijk zou de regeling eind 2024 starten, maar er is meer tijd nodig om de voorwaarden en aanvraagprocedure goed uit te werken. 

Dit jaar verscheen een nieuw soort prullenbakken in Nederland, speciaal voor flesjes en blikjes met statiegeld. Twee kunstenaars bedachten de knalgele bakken, waardoor statiegeldverzamelaars niet langer smerige prullenbakken in hoeven te duiken.

Maatschappelijk relevante kunst maken, daar was het Pablo Cantatore (24) eigenlijk om te doen. Hij sprak erover met Antonius Janssen (25), een schilder met wie hij een atelier deelde in een voormalige Amsterdamse rechtbank, omgekat tot artistieke broedplaats. Alleen stuitten ze niet op een idee voor een kunstwerk, maar op een praktische oplossing: een speciale statiegeldbak. De kanariegele bakken moeten twee vliegen in één klap slaan. Passanten die geen zin hebben om hun frisdrankblikje te bewaren tot in de supermarkt, kunnen de verpakkingen erin kwijt. Statiegeldverzamelaars kunnen er vervolgens eenvoudig bij dankzij een klep onderin de bak.

Er zit enig schot in de totstandkoming van een Bredaas slavernijmonument. Daar heeft de raad in 2021 al om gevraagd en dit voorjaar is bekend geworden dat er drie kunstenaars in beeld zijn om dit kunstwerk in de openbare ruimte te maken: Leonardianshyah Allenda, Raquel van Haver en Nokukhanya Langa.

Nú is het tijd om draagvlak te zoeken, schrijft wethouder De Nobel aan de fracties, ‘want het werk moet zorgen voor betrokkenheid, zodat er een gevoel van eigenaarschap kan ontstaan’. ,,Door belanghebbenden te betrekken wordt de kans voor acceptatie en waardering voor het kunstwerk gestimuleerd, iets waar ik gezien het onderwerp, veel waarde aan hecht”, aldus de wethouder. Hiervoor wordt een ‘externe partij’ ingeschakeld: Kunstloc Brabant. Dat is een kennisinstituut dat volgens De Nobel ‘ervaring heeft met dergelijke trajecten’.

In Meierijstad wordt een bijzondere samenwerking gesmeed om jong creatief talent te ondersteunen. Het Roois Kultuur Kontakt, De Compagnie en Kulturele Evenementen Groepen (KEG) Schijndel bundelen hun krachten met het initiatief Jonge Honden, een platform dat jonge kunstenaars met een bepaalde relatie met Meierijstad een podium biedt om hun werk te tonen en zich verder te ontwikkelen. Dit project richt zich op recent afgestudeerden en bijna-afgestudeerden aan kunstacademies, met als doel lokaal talent te behouden en zichtbaar te maken.

Orwa Nyrabia (47) staat nu zeven jaar aan het roer van Idfa en neemt komende zomer afscheid van het documentairefilmfestival. Afgelopen november beleefde hij zijn laatste festivaleditie. De in Syrië geboren Nyrabia is pas de tweede artistiek directeur van Idfa, nadat oprichter Ally Derks die functie dertig jaar bekleedde. Nyrabia loodste het festival door de coronajaren, maakte zich hard voor gendergelijkheid in zowel het programma als de festivalorganisatie, en zag met de opening van Het Documentaire Paviljoen in het Vondelpark een langgekoesterde wens van het festival in vervulling gaan: een ‘huiskamer’ voor de documentaire, die het hele jaar door geopend is.

Nieuwe technologieën bieden musea de mogelijkheid om kunst toegankelijker en betekenisvoller te maken, maar die laten ze volgens Hugo Roosenschoon te vaak liggen – of het blijft te oppervlakkig. ‘Gebruik de kans om meer te bieden dan weer een muurtekst of een acteur die vertelt.’ Veel musea blijven achter in het omarmen van andere vormen van kunstervaring. Juist door immersieve kunst te combineren met traditionele tentoonstellingen, kunnen musea niet alleen een nieuwe generatie kunstliefhebbers aanspreken, maar ook de ervaring voor alle bezoekers verdiepen en verrijken.

De sleutel ligt in balans: een show moet echte werken niet overstemmen, of een leuk extraatje zijn, maar juist hun boodschap versterken en toegankelijker maken.Laat de tijdgeest in je voordeel werken, en combineer de vertragende ervaring met de snelle. Het is aan traditionele musea om op locatie gebruik te maken van nieuwe technologieën om kunst toegankelijker en betekenisvoller te maken. Niet als vervanging van het authentieke, maar als een verrijking ervan.

Nederlanders zijn zeer geïnteresseerd in cultureel erfgoed. Bijna 90% van de bevolking van 12 jaar en ouder bezoekt, doet aan, of bekijkt of leest over cultureel erfgoed. En 38% zet zich in de vrije tijd echt actief in voor materieel en immaterieel erfgoed – dat zijn grofweg zes miljoen Nederlanders. Dat blijkt uit onderzoek door Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het KIEN en de RCE hebben voor het eerst sinds 10 jaar weer verdiepend onderzoek gedaan naar erfgoedbeoefening in Nederland.

Van Queen’s Bohemian Rhapsody tot Michael Jackson’s Thriller – al decennialang groeien generaties op met videoclips. Deze video’s waren én zijn een onmisbare, grensverleggende kunstvorm die een nieuwe dimensie geeft aan je favoriete nummer. Naast dat videoclips zelf kunst zijn, putten ze ook vaak inspiratie uit andere kunstvormen.

Elke muziekvideo is een kunstwerk waarin de grenzen tussen film, fotografie, dans, mode en beeldende kunst keer op keer vervaagd en verlegd worden. Door de jaren heen blijft deze kunstvorm altijd een goede weerspiegeling van de tijdsgeest waarin we leven. Wat er op dit moment speelt in de wereld, zie je gereflecteerd in deze clips. In The World of Music Video, de nieuwe tentoonstelling van het Forum Groningen, ga je op reis langs de meest iconische clips.

De gemeente Breda heeft de eerste activiteitensubsidies toegekend voor culturele activiteiten die in 2025 plaatsvinden. Deze subsidies horen bij het nieuwe cultuurbeleid ‘Stad van Creatief Talent 2025-2040’. Bijna 90 culturele organisaties, verenigingen, amateurkunstenaars en creatieve talenten krijgen steun voor hun project. In totaal is er 694.000 euro aan subsidie verdeeld.

De activiteitensubsidies zijn te verdelen in vier categorieën. De eerste zijn culturele projecten met een stedelijk belang. De tweede categorie is ‘samen cultuur maken’. De derde categorie is ‘creatieve talenten en makers’. De vierde categorie ‘Culturele activiteiten in de wijken en dorpen’.

In het Belgische Turnhout gebruikt de gemeente klassieke muziek om hangjongeren te weren van openbare toiletten. Is dat om ze weg te jagen of om ze tot rust te brengen? Op de perrons van metrostations in Amsterdam en Rotterdam hoor je al jaren muziek. Het valt op dat er ’s avonds vooral klassieke muziek klinkt. Het idee is dat kalmerende muziek werkt als 'nudging'. Dat is een manier om het gedrag te beïnvloeden met subtiele aanpassingen in de omgeving. Met rustige klassieke muziek op de achtergrond zouden mensen zich rustiger gedragen.

De grootste Rotterdamse muziekschool dreigt te sluiten, maar de gemeenteraad zet zich nu in om een doorstart mogelijk te maken. In een motie roept de lokale politiek op om een nieuwe coöperatie van de getroffen muziekdocenten te ondersteunen. Financiële steun voor dat initiatief blijft echter uit. Vandaar dat er nog steeds zorgen zijn binnen de groep docenten. 

De muziekschool, onderdeel van Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR), komt jaarlijks 1,1 miljoen euro tekort. De SKVR stoot de muziekschool af, ontslaat alle 32 muziekdocenten per 1 mei 2025 en ontneemt zzp'ers hun opdracht. Daardoor zouden 1.400 leerlingen geen individuele muzieklessen meer krijgen. Wethouder Said Kasmi, van D66, steunde tijdens het debat de keuze van de SKVR om de muziekschool af te stoten. De SKVR blijft doorgaan met workshops en evenementen aanbieden rondom klassieke muziek. "Door de schaarse subsidie niet aan individuele muzieklessen te besteden maar aan groepslessen in de wijken, kan een veel groter bereik gerealiseerd worden bij een doelgroep die niet vanzelfsprekend in contact komt met cultuur", geeft wethouder Kasmi aan.

Het HKU Utrecht Conservatorium scherpt zijn sociaal veiligheidsbeleid aan na een onderzoek door detectivebureau Hofmann. Dat was ingesteld, omdat signalen van grensoverschrijdend gedrag door een saxofoondocent het bestuur niet hadden bereikt. Mensen die ervan op de hoogte waren, durfden door angst voor de carrière de stap naar een formele klacht niet te zetten, meldt een woordvoerder van de Hogeschool aan Klassiek Inside. "We gaan in het sociale veiligheidsbeleid uitwerken hoe medewerkers kunnen omgaan met signalen, die geen officiële meldingen zijn, zodat deze belangrijke signalen niet gemist worden." 

Op de rand van het oude jaar vertellen vier afzwaaiende filmhuisdirecteuren en één programmeur over toen, nu en de toekomst. Over de wortels van het fijnmazige vertoningscircuit, concurrentie van ketens, de klassiekerhype onder jongeren, het verschil tussen kijkstoel en praatstoel, een steeds grotere aandacht voor publiekswensen en de beren op de weg.

De Amsterdamse Dead End Gallery verkoopt kunst van zelfgemaakte AI-kunstenaars, die geen lichaam hebben maar wel een karakter. De galeriehouders voeren eindeloze gesprekken met de chatbotpersonages, en nemen ze zeer serieus: ‘We kunnen alleen maar met kunstenaars werken als we ze respecteren.’

Wie wel eens zelf met AI-gereedschap als Midjourney of Dall-E werkt, weet hoe simpel het kan zijn: je schrijft een ‘prompt’, bijvoorbeeld ‘een kleurig schilderij van een smeltende onderzeeboot in de stijl van Salvador Dalí’, en het programma spuugt razendsnel afbeeldingen uit. Maar zo werken Brinkman en Bookelman niet. ‘Bij een goed kunstwerk voel je dat er meerdere lagen in zitten. Die legt de kunstenaar erin. Wij kunnen dat niet, wij zijn maar eenvoudige programmeurs. Weliswaar met veel affiniteit met kunst, maar we zijn geen kunstenaars.’ De oplossing vinden ze in het creëren van heuse AI-kunstenaars. Zonder lichaam, maar met karakter.